• امناءالرحمن

موضوع: زیارت جامعه

کلمات کليدي: امانت داری، رحمت

امناء: امناء جمع امین از ریشه ی امن است که به معنای طمأنینه و از بین رفتن ترس می آید. امین صفت مشبهه است که گاهی به معنای فاعل (مؤتمِن) و و در بیشتر موارد در معنای مفعولی (مؤتمَن) به کار می رود.

فرق مؤتمَن و امین این است که مؤتمن به کسی گفته می شود که مورد اعتماد دیگران قرار گیرد، هرچند شخص خائنی باشد، اما امین به کسی گفته می شود که وصف امانت در او ثبوت و استقرار پیدا کرده، واقعاً صلاحیت اعتماد و اطمینان دیگران را داشته باشد.

بعضی چنین گفته اند: که امانت را از آن جهت امانت گویند که شخص امانت گذار از عدم خیانت آنکه امانت پیش اوست مطمئن و ایمن است (مؤمن نیز از همین معنا گرفته شده به معنی ایمنی دهنده)

القابی از قبیل «امین الاسلام» یا «امین الشریعة» و ... از آن جهت به برخی از علما اطلاق می شود که مورد آزمون های حساس قرار گرفته اند و هرگز به امت اسلامی و جامعه ی بشری خیانت نکرده اند.

به همین لحاظ، اهالی مکه قبل از رسالت نبی اکرم صلی الله علیه و آله به آن حضرت «محمد امین» می گفتند.

الرّحمن: واژه‌ی رحمن مانند رحیم از ریشه‌ی «رحمت» است.

خداوند متعال دو رحمت دارد.

۱- رحمت عام که حتی غضب را در بر می گیرد و مقابل آن عدم است آنرا رحمت رحمانیه می نامند. مجموعه ی نظام هستی در سایه ی این رحمت وسیع خلق شده و روزی می خورند و سر نامگذاری آن به رحمانیه آن است که قرآن کریم برای شمارش رحمت های گوناگونی که در نظام احسن، وجود دارد با نام الرحمن شروع می کند.

۲- رحمت رحیمیه که مخصوص مومنان است «رحمتی وسعت کل شیء فسأکتبها للذین یتقون و یؤتون الزکاة و الذین هم بایاتنا یؤمنون»^[1]

مثلا در سوره ی احزاب یکی از این رحمت ها یاری با فرشتگان عنوان شده است. ^[2] و در آخر آیه خدا خود را به مومنین رحیم می خواند.

لذا آنچه نظام هستی را با جمیع متعلقاتش اداره می کند، تجلی نام الرحمن است.

عرش در آیات کنایه از سلطنت خدا بر نظام هستی است و از آنجا که خداوند دارای علم و قدرت نامحدود است؛ لذا سلطنت او مطلق است و همه چیز را در بر می گیرد. از این رو در مقام بیان حاکمیت الهی با تکیه بر نام الرحمن فرمود: «الرحمن علی العرش استوی»^[3]

امام صادق علیه السّلام فرمودند:

«رحمان اسم خاصّ خدای سبحان است [و دیگران را نمی توان به این اسم نامید] كه بیانگر رحمت عمومي پروردگار است. اما رحیم گرچه اسم عام است، مبيّن رحمت های ویژه‌ی خداست [که به مؤمنان اختصاص دارد]»^[4]

رحمن صیغه مبالغه است که بر فزونی و کثرت دلالت دارد و به همین مناسبت گفته می شود که رحمن دلالت بر رحمت عام دارد که شامل کافر و مومن و تمام انسان ها می شود ولی رحیم خاص مؤمنین است.

افراد امانت دار در معرض دو آسیب هستند:

۱- به سبب محدودیت توانایی و ظرفیتشان، قدرت پذیرفتن هر امانتی را ندارند، چنان که آسمان ها، زمین ها و کوه ها به لحاظ سنگینی و عظمت امانت خداوند از تحمل آن ابا ورزیدند؛ «انّا عرضنا الامانة علی السموات و الارض و الجبال فأبین أن یحملنها و أشفقن منها» ^[5]

۲- هراس از خیانت در امانت دارند که مبادا به نحو شایسته، به مقصد نرسانند.

هیچ یک از این دو آسیب، ائمّه ی اطهار علیهم السلام را تهدید نمی کند؛ زیرا اولا ظرفیت وجودی و ایمان آن حضرات به قدری گسترده است که قدرت تحمل آنچه از جانب خداوند نازل گردد را دارند. از این رو واسطه ی فيوضات و بركات الهي اند.

ثانیا، آن ذوات نورانی، معصوم از هر گناه و مصون از هر خطایی هستند و قصور و تقصیر در رساندن امانت از جانب ایشان بي معناست. همان طور که قرآن درباره ی پیامبر صلی الله علیه و آله می فرماید:

«و ما ینطق عن الهوی ان هو الا وحی یوحی» ^[6]

و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‏گويد! آنچه مى‏گويد چيزى جز وحى كه بر او نازل شده نيست!

پس آنان هر آنچه را كه خواهند حلال كنند و هر آنچه را خواهند حرام؛ ولي هرگز چيزي را نمي خواهند مگر آنچه را كه خداوند تبارك و تعالي بخواهد. ^[7]

اهل بیت عصمت علیهم السلام نه تنها در رساندن رحمت های رحیمیه واسطه ی فیض می شوند، بلکه در تنزل رحمت رحمانیه ی الهی نیز وساطت می کنند.

یعنی خدا ایشان را امین خود دانسته زیرا که آنان دین خدا را حفظ می کنند. به جهت هفت ویژگی:

معصوم اند و شهوت و تکبر و حسد ندارند، دوم آنکه سهو و نسیان ندارند، آنان عالم اند و مراعات می کنند آنچه را که از ایشان انتظار داشته شده است، ایشان مظاهر قدرت خدایند و بر انجام کارهای خود عاجز نیستند، ایشان خزاین غیب و مظاهر حقایقند، دارای نفس ملکوتی الهی هستند و هفتم آنکه خدا ایشان را محل مشیت و اراده خود قرار داده است.

حضرت امام صادق صلوات الله عليه مي فرمايند:

«خداوند ... و بزرگتر و عادل تر از آن است که با حجت خود ادعای دلیل و برهان کند سپس چیزی از کارهایشان را از ایشان پنهان نماید.» ^[8]

و نیز خطاب به شخصی فرمود:

«آیا خيال ميكنى بر كسى كه خدا وی را حجت برخلقش قرار داده چيزى از امور مردم مخفى بماند؟» ^[9]

اما اینکه امانت پروردگار كه به اهل بيت عليهم السلام سپرده شده چیست، دو احتمال وجود دارد:

اول اينكه مقصود از امانت «ولايت» و «امامت» باشد.

امام باقر صلوات الله عليه در ذيل آيه «إنّ الله يأمركم أن تُوَدّوا الأمانات الي أهلها» (خداوند امر می کند که امانات را به اهل آن ها ادا کنید) مي فرمايند:

«مقصود امام است به امام بعد از خود و نبايد ديگري را معرفي كند و اين امانت را از صاحب اصلي آن بگرداند.» ^[10]

ابو بصير مي گويد شنيدم از حضرت صادق علیه السلام كه درباره اين آيه مي فرمود:

«به خدا قسم مقصود اداء امانت به امام است و اینکه هر امامی باید امام بعد از خود را به عنوان وصی معرفی کند.» ^[11]

احتمال دوم آن است كه مقصود از امانت تمام احكام و اسرار خداوندي باشد؛ يعني اهل بيت علیه السلام در تبليغ و رساندن احكام خدا به مردم مرتكب خيانت نمي شوند و حكم خدا را آن طوري كه هست بيان مي فرمايند، همچنانكه در حفظ اسرار حق كوشا هستند و آن را برملا نمي سازند. به عبارت ديگر آن چه را كه بايد بگويند مي گويند و آن چه را كه مأمور به گفتن آن نيستند نمي‌گويند و اين كمال امانت داري است و به همين جهت است كه خدا آنان را مفترض الطاعه قرار داده است. يعني اطاعت تمام و كمال از ايشان را واجب گردانیده است.

زراره مي گويد: از امام باقر علیه السّلام سوال كردم از آيه شريفه كه مي فرمايد: «فاسئلوا أهلَ الذكر إن كنتم لا تعلمون» (اگر نمي دانيد، از اهل ذكر سوال كنيد) مقصود از اهل ذكر چه كساني هستند؟ حضرت فرمودند: ماييم اهل ذكر. عرض كردم: ما بايد از شما سوال بكنيم؟ فرمودند: بلي. عرض كردم: شما بايد جواب بدهيد؟ فرمودند: نه، جواب به اختيار ماست اگر بخواهيم جواب مي دهيم و اگر نخواهيم جواب نمي دهيم سپس این آيه شريفه را قرائت فرمودند: «هَذَا عَطَاؤُنَا فَامْنُنْ أَوْ أَمْسِكْ بِغَيرِْ حِسَابٍ» اين عطاي ماست پس هرچه خواهي ببخش يا امساك كن. ^[12]

محمد بن حكيم مي گويد از امام سوال كردم كه آيا ممكن است از حلال و حرام كه مورد احتياج مردم است از امام سوال شود، امام حكم آن را نداند؟ فرمودند: نه، بلكه مي داند و لكن جواب نمي دهد، چون جواب به اختيار امام است. ^[13]

البته جواب ندادن امام براساس مصلحتي است كه خداوند در اختيار او قرار داده و مراعات آن نهايت حفظ امانت است.

لذا ائمّه علیهم السلام امناء الرّحمن اند زیرا خدا آنان را مورد اطمینان قرار داده است و امر فرموده به ایشان که رد کنند امانات را به اهلش و آنان هم ادا کردند.

دشمنان خدا حتی در دشمنی با خدا از فیض الهی مدد می گیرند و با بهره گیری از نعمت های الهی و اذن تکوینی پروردگار عالم با او مخالفت می کنند و خدا حتی در آن حال نیز فیض خود را از آنان قطع نمی کند:

«عملت المعاصی بقوّتی التی جعلت فیک» ^[14]

با نیرو و توانی که در تو قرار دادم گناه کردی.

دشمنان ائمّه ی اطهار علیهم السلام نیز در دشمنی با ایشان از مجرای وجود آنان فیض خدا را دریافت می کنند و ائمّه در آن حال نیز در وساطت به دشمن خود کوتاهی نمی کنند.

از آنچه گذشت معلوم می شود که اسرار و رموز دین خدا به ائمه معصومین علیهم السلام سپرده شده و علوم و معارف الهی نزد ایشان به ودیعت گذاشته شده است.

خداوند عالی ترین متاع خود را، که تدبیر امور تشریع و تکوین باشد، به دست ائمه علیهم السلام سپرده است.

القابی که خداوند متعال به اولیایش داده مانند اطلاق القاب خودمانی ما نیست، بلکه القاب الهی همگی کاشف از واقعیت هاست.

امام هادي علیه السلام فرمودند:

«خداوند دل هاى ائمه را محل اراده خويش قرار داده هر گاه خداوند چيزى را بخواهد آنها خواهند خواست اين است تفسير آيه «وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ» نخواهيد خواست مگر آنچه را خداوند بخواهد»^[15]

الآن نیز اتاق فرمان عالم خانه ولی الله الاعظم است.

اینکه در جمله امناء الرحمن به جای امناء الرحمن امناء الله گفته نشده است شاید از این جهت باشد که چون رحمت رحمانیه الهی همه چیز را در عالم فرا گرفته است، با پیوستن آن به مقام امین در مورد آن بزرگواران این معنا حاصل می شود که مقام ولایت ایشان بر تمام مخلوقات اختصاص داشته و تعمیم یافته است، البته در زيارت هاي ديگري عبارت « أنتم اُمناء الله» يا «امين الله» هم وجود دارد.

لذا همان گونه که خدای سبحان برای تکیه زدن بر عرش فرمانروایی عالم با اسم مبارک «رحمان» جلوه می کند، ائمّه ع نیز برای وساطت در فیض عام و گسترده ی الهی به عنوان مظهر رحمان ظاهر می شوند.

در اضافه شدن امنا به الرحمن اشاره به این دارد که علم و قدرت و احسان و دیگر صفات اهل بیت علیهم السلام تنها مربوط به مومنین نیست بلکه شامل همه ی مخلوقات می شود چنان که رحمت رحمانی خدا فراگیر است.

پس ایشان مظاهر رحمت واسعه الهی اند که همه ی اشیا را در بر می گیرد، به همین خاطر این ویژگی را دارند که ولایت ایشان بر همه عرضه گردیده است.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«...خداوند هیچ آفرینشی را نیافریده است مگر اینکه ولایت ما بر او عرضه شده است...‏» ^[16]

ائمه در روایات بر موارد دیگری هم امین الهی قرار گرفته اند:

امناء علمه ^[17]، أمناء على خلقه و وحيه ^[18]، أمناؤه على سِرّه ^[19]‏، أمناؤه على خلقه ^[20]، امناؤه على ما أَنزل من عذر أو نذر أو حجة  ^[21]

امام صادق علیه السّلام فرموده اند:

«خداوند ائمه را از رحمت خود برای رحمت خود آفرید ... به وسیله ایشان رحمت می فرستد».^[22]

در پایان برای پی بردن به اهمیت مقام «امین الهی» پیرامون اهمیت امانت داری سخن می گوییم: 

حفظ امانت و ادای آن یکی از توصیه های محوری اسلام است که در روايات اهل بيت عليهم السلام تأكيد بسياري به آن شده است:

امام صادق علیه السّلام می فرمایند:

«از نماز و روزه مردم مغرور و خام مشويد، زيرا كه فرد چه بسا با نماز و روزه چنان خو بگيرد كه از ترك آن به وحشت و اضطراب افتد. و لکن آن ها را با راستى در گفتار و پرداخت امانات بيازمائيد.» ^[23]

پیامبر صلی الله علیه و آله فرمودند:

«هر كه امانت پرداز نباشد ايمان ندارد» ^[24]

امیرالمؤمنین علی علیه السّلام نیز ادای امانت را یکی از اسباب پیروزی، غلبه و دولت یابی معرفی کرده اند ^[25]

حفظ امانت و ادای آن یکی از حقوق بین المللی اسلام است، که نه ایمان و عدالت شرط آن است، نه کفر و فسق مانع آن (البته اين مورد استثناهايي هم دارد). شخص امین در پذیرش امانت مختار است اما اگر پذیرفت، خیانت در آن روا نیست.

امام صادق علیه السلام فرمود:

«امانت نیکوکار و فاجر را ادا کنید پس اگر قاتل امیرالمؤمنین امانتی به من می سپرد آن را به وی بازمی گرداندم» ^[26]

مصادیق امانت بسیار زیاد است؛ از جمله:

اموال مردم ^[27]، پست و مقام ^[28]، اعضا و جوارح و جان ^[29]، مجالس دوستان ^[30]، وحی الهی^[31]، دین و قرآن ^[32] و ...

تنها خدا است که امانت‌دار کسی نیست و گرنه مجموعه ی نظام هستی امانت دارانی هستند که دیر یا زود باید امانت هایشان را تحویل مالک اصلی بدهند.

«ما، زمين و تمام كسانى را كه بر آن هستند، به ارث مى‏بريم و همگى بسوى ما بازگردانده مى‏شوند» ^[33]

حال که گفتیم ایشان امین الهی اند پس اگر ما چیزی را نزد امین خدا بسپاریم، دنیا جمع شود نمی تواند بگیرد.

لذا گفته اند: هر عملی که انجام می دهی برای امام علیه السلام و پیش ایشان ذخیره کن. اینجاست که عمل ضایع نمی شود و در وقت گرفتاری به او بر می گردانند. (مانند اشک بر امام حسین علیه السّلام) حتی حاجت را که خواستیم همان جا امانت بگذاریم. او ولی است. اگر خواست می دهد و گرنه، نمی دهد.

در شبانه روز منتظر باشیم اگر فرصتی دست داد، عمل خوبی انجام دهیم و به امام علیه السّلام هدیه کنیم.

سپردن خودمان و زندگی و فرزندان، شغل، قلم و... به امام زمان علیه السّلام خیلی لذت دارد. (البته تلاش هم لازم است.)

امام امین خداست و هیچ چیز در نزد او ضایع نمی شود.

خلاصه:

1. امانت گذاشته شده نزد ائمه عليهم السلام همه هستي است.

2. همه فيوضات به خلايق، توسط ايشان انجام مي گيرد.

3. جز رسول خدا و اهل بيت علیهم السلام، كسي شايستگي اين مقام را ندارد، زيرا در اسلام احدي جز آنان معصوم نيست و صفات و حالاتشان اختصاص به آنها دارد. و از اينجا معلوم مي شود كه آنان داراي ولايت تكويني هستند و بين خدا و آفريدگانش واسطه فيض مي باشند. آنان همچنين داراي ولايت تشريعي هستند؛ پس هم تكوين و هم تشريع نزد ائمه عليهم السّلام است.

----------------------------------------------------------------

[1] اعراف 156

[2]احزاب 43

[3]طه 5

[4]مجمع البیان، ج ۱-۲، ص ۹۴

[5]احزاب 72

[6]نجم 3و 4

[7]كافي، ج1،ص441، حديث 5

[8]بصائرالدرجات، ص 142، حديث 1، باب ما لا يحجب من الأئمه شيء...

[9]بصائر، ص142، حديث 2

[10]بحار ج23 ص275

[11]بحار ج 23 ص 275

[12]بحار ج7 ص36

[13]بحار ج23 ص 182

[14]بحار ج 5 ص 56

[15]البرهان في تفسير القرآن ج5 ص 555

[16]بحار، ۲۷ ،۴۶

[17]اخنصاص ص334

[18]بحارالأنوار ج: 50 ص: 9

[19]إرشاد القلوب إلى الصواب، ج‏2، ص: 417

[20]بحارالأنوار ج : 26 ص : 256

[21]بحارالأنوار ،ج‏26،ص: 240

[22]همان

[23]كافي: ج 2، ص 104، حديث 2.

[24]بحار، ج۷۲، ص ۱۱۶

[25]نهج البلاغه، خطبه ی ۲۵، بند ۲

[26]بحار، ج۷۲ ، ص ۱۱۵

[27]بقره 283

[28]نهج البلاغه، نامه 5

[29]خطبه 215، بند 5

[30]بحار، ج79، ص84

[31]خطبه 173

[32]نهج البلاغه، خطبه 26

[33]مریم، ۴۰

نوشته شده توسط گروه زیارت جامعه در روز يکشنبه 1391/1/6 ساعت 15:31

من این مطلب را پسندیدم