• این بدی بهتر از آن نیکی است!(حکمت43)

موضوع: نهج البلاغه

کلمات کليدي: نهج البلاغه

(شمارۀ43) و مِن حِکمَةٍ له ( علیه­السّلام )

این بدی، بهتر از آن نیکی است!

سَيِّئَةٌ تَسُوءُكَ خَيْرٌ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ حَسَنَةٍ تُعْجِبُك‏

‏

كار بدى كه ترا ناراحت (و پشيمان) مى‏سازد نزد خدا بهتر از كار نيكى است كه تو را مغرور و از خود راضی مى‏کند‏

شرح:

برخی گمان می­ کنند اگر کسی به دین حق ایمان آورد و توفیق پیدا کرد که خود را عادت دهد به انجام اعمال صالح و ترک گناه، دیگر می­تواند آسوده خاطر باشد و خود را سعادتمند بداند و از بهشتیان به حساب آورد.

 امّا شاید برایتان جالب باشد که بدانید مؤمن تا لحظۀ مرگش نباید چنین احساس امنیتی بکند. در حدیثی بسیار شگفت انگیز آمده است که فردی از امام صادق علیه السّلام درخواست می کند وصیت جناب لقمان علیه السّلام به پسرش را برای او بفرمایند. حضرت می فرمایند:

در آن وصيت مطالب عجیبی بود و عجیب تر از همه اين بود كه به پسرش گفت: از خداى عز و جل چنان بترس كه [انگار چنین است که] اگر اعمال نيك همه جن ها و انسان ها را داشته باشی ولی باز قطعاً تو را عذاب خواهد کرد، و به خدا چنان اميدوار باش كه [انگار چنین است که] اگر گناه همه جن ها و انسان ها را مرتکب شده باشی باز به طور قطع به تو رحم خواهد کرد.

سپس امام صادق عليه السّلام فرمود: پدرم مي فرمود: هيچ بنده مؤمنى نيست، جز آنكه در دلش دو نور است: نور خوف (ترس) و نور رجاء (امید) كه اگر اين وزن شود از آن بيشتر نیست و اگر آن وزن شود، از اين بيشتر نخواهد بود.^[1]

واضح است که ترس از خداوند متعال به خاطر ظالم بودن او نیست زیرا خدا هرگز ذره ای به کسی ظلم نمی کند. اما این ترس به خاطر آنست که اگر خدا بخواهد با عدلش به حساب کسی رسیدگی کند نه با لطف و کرم و عفوش، کوچکترین لغزش ها و خطاها و کوتاهی های آن فرد را هم در سنجشش داخل خواهد کرد و این مساله کار را بسیار بسیار سخت می کند تا جایی که اگر بگوییم در چنین شرایطی هیچ کس جز معصومین علیهم السّلام نجات پیدا نخواهد کرد سخنی به گزاف نگفته ایم. پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله فرمودند:

خداى عز و جل به داود عليه السّلام فرمود: اى داود! گنه كاران را مژده بده و صديقان (راستگويان و درست كرداران) را بترسان؛ داود عرض كرد: چگونه گنه كاران را مژده دهم و صديقان را بترسانم! فرمود: اى داود! گنه كاران را مژده بده كه من توبه را مي پذيرم و از گناه در مي گذرم و صديقان را بترسان كه به اعمال خويش خودبين و از خود راضی نشوند (دچار عُجب نشوند)، زيرا بنده‏ اى نيست كه به پاى حسابش كشم (به طور دقیق به اعمالش رسیدگی کنم و با عفو و رحمت و اغماض با او برخورد نکنم) جز آنكه هلاك شود.^[2]

آری! یکی از شدیدترین خطراتی که افراد نیک کردار را تهدید می کند خطر عُجب و خودپسندی است. در روایات عُجب را دلیل ضعف عقل^[3] و موجب هلاک شدن^[4] و همچنین موجب محروم شدن از ازدیاد (مقام یا نیکی یا نعمت خدا) ^[5] دانسته اند.

در این حکمت از نهج البلاغه (حکمت چهل و سوم ) زشتی عُجب و خودپسندی تا جایی دانسته شده که حتی گناه و بدی فرد خطاکار که از خطایش پشیمان است بهتر از عمل نیکی است که فرد نیکوکار را به خودش مغرور می کند.

اما نکته ای که باید به آن توجه کنیم این است که این طور نیست که اگر از عمل خوبمان شادمان می شویم این عُجب باشد. بلکه این از صفات مؤمن است که عمل نیکش خوشحالش می کند و عمل بدش ناراحتش می سازد^[6]. اما عُجب آنجایی به وجود می آید که فرد کار خوبش را لطف خدا نداند و خود را به خاطر آن کار برتر از دیگران بشمارد و خطاهای خود را در مقابل کار خیرش کوچک و ناچیز به حساب آورد.

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت ها:

[1] الكافي ج : 2 ص : 67

[2] الكافي، ج‏2، ص: 314

[3] إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ دَلِيلٌ عَلَى ضَعْفِ عَقْلِه ( وسائل‏الشيعة ج : 1 ص : 100 )

[4] مَنْ دَخَلَهُ الْعُجْبُ هَلَك‏ ( وسائل‏الشيعة ج : 1 ص : 101 )

[5] الْإِعْجَابُ يَمْنَعُ الِازْدِيَاد ( وسائل‏الشيعة ج : 1 ص : 105 )

[6] مَنْ سَرَّتْهُ حَسَنَتُهُ وَ سَاءَتْهُ سَيِّئَتُهُ فَهُوَ مُؤْمِنٌ ( وسائل‏الشيعة ج : 1 ص : 106 )

نوشته شده توسط حمید سودیان در روز سه شنبه 1390/3/24 ساعت 10:16

من این مطلب را پسندیدم