• عمل مستحبی بی فایده است!

موضوع: نهج البلاغه

کلمات کليدي: حکمت38، نوافل، نهج البلاغه، اهمیت واجبات، آداب عبادت

(شمارۀ 38) و مِن حِکمَةٍ له ( علیه­السّلام )

جایگاه واجبات و مستحبات

لَا قُرْبَةَ بِالنَّوَافِلِ إِذَا أَضَرَّتْ بِالْفَرَائِض‏

عمل مستحب انسان را به خدا نزديك نمى‏گرداند، اگر به واجب زيان رساند.

شرح:

    از شرایط ضروری قبولی هر عبادتی این است که ما معرفت و نیت صحیحی نسبت به آن عبادت داشته باشیم. می دانیم عبادت خدا تنها از طریقی که خدا بپسندد میسر است نه از هر طریقی که بنده ترجیح دهد. در روایتی داریم:

شيطان به سجده بر آدم فرمان داده شد. گفت: اى پروردگارم سوگند به عزّتت اگر مرا از سجده براى آدم عفو کنی چنان عبادت و بندگيت كنم كه كسى تو را هرگز مانند آن عبادت نكرده باشد، خداوند جلَّ جلاله فرمود: من دوست دارم از طریقی که خود می خواهم اطاعت شوم.^[1]

    متأسفانه بسیاری اوقات دیده ایم ابلیس ملعون این اخلاق خود را به برخی از مسلمانان منتقل کرده است. به عنوان نمونه گاهی جوانی برای کسب رضای خدا روزه مستحبی می­گیرد در حالی که پدر یا مادرش از روی دلسوزی از این کار او ناراحت می­شوند و آن جوان ممکن است وقتی با مخالفت آنها روبرو شود حتی اسائه ادبی هم بکند و دلسوزی آنها را بی جهت بداند. در حالی که روزه فعل مستحبی است و پرهیز از اذیت کردن والدین واجب است! چنین جوانی نه تنها روزه اش مقبول نیست و نتیجه ای جز گرسنگی و تشنگی برایش ندارد بلکه مرتکب معصیت خدا نیز شده است!

    جالب است بدانیم که اگر این جوان به خاطر کسب رضایت والدین روزه­اش را می­شکست از ثواب روزه هم محروم نمی­شد زیرا در احادیث وارد شده است که اگر کسی قصد خیری داشته باشد ولی موفق به انجام آن نشود ثوابش به او داده می­شود. و چه بسا ثواب مضاعفی هم به او داده می­شد زیرا برای اطاعت امر خدا و رضای او روزه­اش را شکسته است. این جاست که این کلام امیرالمؤمنین علیه السلام باید مورد تامل عمیق قرار گیرد:

كَمْ مِنْ صَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ صِيَامِهِ إِلَّا الْجُوعُ وَ الظَّمَأُ وَ كَمْ مِنْ قَائِمٍ لَيْسَ لَهُ مِنْ قِيَامِهِ إِلَّا السَّهَرُ وَ الْعَنَاءُ حَبَّذَا نَوْمُ الْأَكْيَاسِ وَ إِفْطَارُهُم‏ ^[2]

چه بسیار روزه داری که از روزه­­اش جز گرسنگی و تشنگی بهره­­ای ندارد و چه بسیار شب زنده­ داری که از شب زنده­ داریش بهره­­ای جز بیداری و خستگی ندارد؛ چه خوب و پسندیده است خوابیدن زیرکان و روزه­ خوردن ایشان.

    پس معرفت صحیح نسبت به احکام الهی شرط اساسی در قبولی عبادات است. انسان باید مدام خود را متوجه کند که پروردگار عالم هیچ نیازی به عبادات او ندارد و فقط می­خواهد اطاعت بنده­اش را ببیند تا او را در دریای بی کران لطف و رحمتش غرق گرداند.

    در روایات آمده است که به طولانی بودن رکوع و سجود افراد نگاه نکنید زیرا به اینها عادت کرده­اند و اگر انجام ندهند وحشت می­کنند بلکه به راستگویی و امانتداری آنها توجه کنید^[3].

    پس باید دقت کنیم به برخی اعمال نیکمان مغرور و دلخوش نشویم و از سر عادت آنها را انجام ندهیم بلکه هر زمان آماده باشیم برای رضای خدا آنها را ترک کنیم و عمل دیگری را که خواست خدا آن است انجام دهیم.

   به طور خلاصه دو نکته گفته شد: یکی اینکه معرفت صحیح پیدا کنیم که خداوند متعال در هر زمان از ما چه می­خواهد و خودمان به سلیقه خودمان عبادت او را نکنیم. دوم اینکه این آمادگی را در خود ایجاد کنیم که هر زمان در صورت لزوم اعمالی را که معمولاً انجام می­دهیم کنار بگذاریم و آنچه خدا می­خواهد انجام دهیم.

* * * * *

    از مهمترین نکاتی که در عبادت خدا باید شناخته شود، شناخت واجبات و محرمات و فرق گذاشتن بین آنها و مستحبات و مکروهات است. زیرا خداوند هرگز راضی نیست یک عمل واجب ترک شود یا یک عمل حرام واقع شود حتی اگر در ازای آن همه اعمال مستحب انجام بگیرند و همه اعمال مکروه ترک شوند.

    در این حکمت از نهج البلاغه نافله به معنای عمل مستحب آمده ولی گاهی اصطلاحاً به نمازهای نافله اطلاق می شود. در روایات ما تاکید زیادی بر استحباب شدید نمازهای نافله شده است. با این وجود نباید ضرورت آن را با نماز واجب قیاس کرد. در مورد اهمیت نمازهای واجب نسبت به نافله امام باقر علیه­السلام می­فرمایند:

كسى كه يك نماز خود را به صورت كامل ادا كند، ساير نمازهاى او نيز پذيرفته خواهد شد، حتی اگر به صورت‏ تامّ و كامل ادا نشده باشند؛ ولی اگر همه نمازهاى خود را به تباهى بكشاند، هیچ چیز از آنها مورد قبول واقع نمى‏شود و هيچ يك از نمازهاى نافله و نمازهاى فريضه او را به حساب نمى‏آورند. نماز نافله موقعى پذيرفته مى‏شود كه نماز فريضه مورد قبول واقع شده باشد. اگر كسى نماز فريضه را ترك كرده باشد، نماز نافله او مورد قبول واقع نمى‏شود، چونكه نماز نافله فقط براى جبران نواقص و ترميم نماز فريضه مقرر شده است. ^[4]

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت ها:

[1] بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، ج‏2، ص: 262

[2] مستدرك‏الوسائل ج : 7 ص : 367

[3] الكافي ج : 2 ص : 105

[4] الكافي ج : 3 ص : 269

نوشته شده توسط گروه نهج البلاغه در روز جمعه 1390/5/21 ساعت 21:2

من این مطلب را پسندیدم