• شیخ بهایی

موضوع: معرفی علما

کلمات کليدي: شیخ بهایی، شیخ بهایی، شیخ بهایی

محمد بن حسين بن عبد الصمد حارثى، معروف به شيخ بهايى در سال 953 هجرى در شهر بعلبك لبنان به دنيا آمد. نسب شيخ به حارث همدانى، صحابى جليل القدر امير المؤمنين عليه‏السلام مى‏رسد. حارث همدانى در جنگ صفين و جمل از ياوران استوار امير مؤمنان بود و تا پايان جنگ ايستادگى نمود.

زندگينامه‏

شيخ بهايى در سن سیزده سالگی (در سال ۹۶۶ ق) در پی تهدیداتی که از سوی حاکمان عثمانی بر شیعیان جبل عامل بویژه دانشمندان شیعی آن دیار اعمال می‏شد همراه پدر بزرگوار خود، كه از علماى جهان تشيع و شاگرد مبرز شهید ثانی بود و نزد سلاطين نيز موقعيت ممتازى داشت، به ايران سفر كرد. خانواده عاملی پس از ورود به ایران سه سال در اصفهان اقامت گزیدند. پس از مدتی به دعوت شاه طهماسبصفوی، و تعیین پدرش به منصب شیخ الاسلامی پایتخت، همراه پدر به قزوین رفت. قزوین در آن روزگار مرکز علم و دانش، و نیز محل اقامت ‏شخصیت‏های بزرگ علمی و سیاسی در ایران بود. اقامت پدر شیخ بهایی در قزوین به درازا نکشید و پس از چندی وی از طرف شاه به شیخ الاسلامی مشهد سپس هرات منصوب شد. بدین ترتیب پدر بهاءالدین عاملی مدت ۱۴ سال در قزوین و مشهد و هرات عهده‏دار این منصب سیاسی مذهبی بوده است و در سال (۹۸۳ ق) ایران را به قصد زیارت حج ترک کرد، بعد از انجام مناسک حج‏ به بحرین رفت و پس از یک سال اقامت در آنجا در سال (۹۸۴ ق) وفات یافت. با ظهور شاه عباس اول در سال (966 ق) و برقراري نظم و امنيت دركشور و تغيير پايتخت از قزوين به اصفهان، شيخ بهايي به اصفهان فراخوانده شد. شيخ بهايى پس از شيخ على فشار، منصب شيخ الاسلامى را عهده‏دار شد و از امكانات اين دولت شيعى نهايت استفاده را براى ترويج تشيع نمود.

سفرها

بیشتر نویسندگانی که به شرح حال شیخ بهایی پرداخته‏ اند از سفرهای او به کشورهای عراق، حجاز، شام، مصر و قدس سخن گفته‏ اند، ولی در باره علت آن‏ها و تعیین مدت و تاریخ این سفرها نظریه‏های مختلفی را ارایه کرده‏اند. در خصوص علت و انگیزه سفرهای شیخ برخی، علاقه‏مندی او به سیر و سیاحت را که از دوران نوجوانی با آن مانوس بوده عامل مؤثری می‏دانند و بعضی، اختلاف آرا و دیدگاه ‏های علمی او با مکتب‏های فلسفی موجود در حوزه اصفهان را انگیزه احتمالی این امر می‏شمارند و عده‏ای ملالت ‏خاطر و دلزدگی از مناصب دنیایی و معاشرت او با پادشاهان را عامل این سفرها معرفی کرده‏اند. عده ای هم حسادت اطرافيان كه نمى‏توانستند موقعيت و احترام شيخ را در دربار صفوى تحمل كنند عامل این سفرها دانسته اند.

از کتاب عالم آرای عباسی چنین برمی‏آید که شیخ پس از مدتی که به منصب شیخ‏الاسلامی اصفهان منصوب شد اراده سفر حج نمود، و مدت‏ها در بلاد اسلامی به سیاحت پرداخت. بر طبق نظری دیگر شیخ باید بعد از وفات پدرش در سال (۹۸۴ ق) که در آن هنگام سی ویک ساله بوده و قبل از سال (۹۹۴ ق) که به منصب شیخ الاسلامی اصفهان برگزیده شد، به این سفرها رفته باشد.

به نقلی بهايى حدود 30 سال از عمر خود را در سفر گذراند و به شهرها و كشورهاى گوناگون سفر نمود، از جمله:

1- اولين سفر او از بعلبك به اصفهان بود كه تا رسيدن به مراتب بالاى علمى در آنجا سكنى گزيد.

2- به سبب عواملى كه ذكر شد از اصفهان به عراق و حجاز رفت و عتبات عاليات را زيارت نموده و حج خانه خدا را نيز به انجام رساند.

3- در سفرى به مشهد مقدس همراه شاه عباس كبير فاصله اصفهان تا مشهد رضوى را پياده طى نمود.

4- سفرى به كشور مصر داشت و در آنجا كتاب معروف خود، كشكول را تأليف كرد.

5- سفر به كشورهاى روم و شام و بيت المقدس را پس از مراجعت از مصر انجام داد.

6- از شام عازم حلب شد و در پايان عمر خويش به اصفهان برگشت و ساليانى چند در آن ديار ساكن شد.

عده‏ای از محققان مدت سفرهای شیخ را بین چهار تا شت‏سال می‏دانند. به نظر آنها ممکن است مقصود از این که سی سال سفر کرده این باشد که از نخستین سفر وی (سال ۹۸۴ ق) تا آخرین سفری که در عمر کرده (سال ۱۰۱۵ ق) سی سال طول کشیده است.

متأسفانه جز چند يادداشت مختصر توسط بعضى اطرافيان و همراهان شيخ، سفرنامه‏اى از اين سفرها به دست ما نرسيده. شيخ در اين سفرها بيشتر به لباس سياحان و مردم عادى سفر مى‏كرد و ناشناس بود. رواياتى چند از بزرگان حلب و شام و... در دست است كه شيخ را در لباس سياحان ديده‏اند و هنگامى كه شيخ در جلسه‏اى لب به سخن گشوده، از فضائلش او را شناخته‏اند و شيخ فورا آن شهر را ترك گفته كه نزد عموم شناخته نشود.

جامعيت‏

يكى از خصايص شيخ بهايى جامعيت اوست در علوم و فنون مختلف و شيخ در زمينه‏هاى گوناگون تأليفاتى نيز دارد. شيخ در داستان نويسي، معماري، شعر، خوشنويسي، و برخي ديگر از هنرها مهارت داشت.

او شعر و شاعري را به دو زبان عربي و فارسي دنبال مي كرد و مثنوي هاي اخلاقي و  عرفاني "نان و پنير"، "نان و حلوا" و "شير و شكر" را پديد آورد.

هنر معماري شيخ يادگارهاي زيادي دارد كه در تاريخ اصفهان و ايران، بلكه جهان، پرآوازه است. حمام معروف شيخ بهايي، كاريز نجف آباد اصفهان، قنات زرين كمر، تعيين سمت قبله مسجد شاه اصفهان، تقسيم آب زاينده رود و دهها كار ديگر، آوازه هنري شيخ را در جهان گسترده است.

حمام شيخ: از پديده هاي معماري كه شيخ بهايي بنا نمود و هنوز آثار ساختمان آن در كنار مسجد جامع اصفهان موجود است، حمام شيخ بهايي است. معروف است كه گرماي گلخن حمام را از طريق استفاده از گاز فاضلاب حمام تامين نموده و شمعسوزان زير ديگ گلخن حمام تا چند دهه قبل روشن بوده است.

شهر نجف آباد: طراحي و فكر ايجاد شهر نجف آباد در 30 كيلومتري غرب اصفهان نيز ازشيخ بهايي مي باشد. اين شهر اكنون بعد از حدود 400 سال همچنان از نظر اصول شهرسازي و رعايت مسير معابر و ايجاد محلات، از ساير شهرها متمايز است.

تقسيم آب زاينده رود معروف به طومار شيخ بهايي: شيخ بهايي در پي پيداكردن راه علاجي براي تقسيم عادلانه آب زاینده رود، به تنظيم طومار تقسيم آب زاينده رودپرداخت وكل آن را به 33 سهم و 275 سهم جزئي ترتقسيم نمود و با طراحي 13 نهر آن را توزيع نمود.

هنر داستان نويسي شيخ در كتاب شيرين "پند اهل دانش و هوش" به زبان "گربه و موش" جلوه كرده است.

  اساتيد

نام برخی از اساتید شیخ بهایی از این قرار است:

۱- شیخ حسین بن عبدالصمد پدر شیخ بهایی که در علوم نقلی (فقه و اصول، تفسیر، حدیث و ادبیات عرب) استاد فرزند خود بوده است.

۲- عبدالله بن شهاب ‏الدین حسین یزدی، معروف به ملاعبدالله یزدی، که علم منطق و کلام و معانی و بیان و ادبیات عرب را به او آموخته است.

۳- حکیم عمادالدین محمود، طبیب ویژه شاه طهماسب و مشهورترین پزشک ایران در عصر بهایی که استاد او در طب بوده است.

۴- مولانا افضل قاینی، استاد شیخ بهایی در ریاضیات، کلام و فلسفه بوده است.

شاگردان‏

اسامى شاگردان شيخ به ده‏ها نفر مى‏رسد كه در بين آنان علمايى والا مقام ديده مى‏شود، از جمله:

 ملا محسن فيض كاشانى، مرحوم محمد تقى مجلسى، معروف به مجلسى اول و سلطان العلماء، صاحب حاشيه بر معالم و شرح لمعه‏‏

تأليفات‏

با وجود سفرهاى طولانى و منصب‏هاى اجرايى كه شيخ با استفاده از آنها به ترويج مكتب تشيع مبادرت مى‏ورزيد و كارهاى عمرانى فراوان مانند بناهاى به ياد ماندنى در شهرهاى مختلف از جمله مرقد امير المؤمنين عليه‏السلام، مسجد امام اصفهان و... ؛ شيخ بهايى هيچ گاه از امر مهم تأليف و تصنيف غافل نمانده به طورى كه در علوم مختلف تأليفاتى دارد كه رقم آنها به 60 عنوان مى‏رسد. تالیفات شیخ بهایی بر اساس پژوهش یکی از محققان، بالغ بر ۹۵ کتاب و رساله است. برخی از نویسندگان، آثار او را۱۲۰ عنوان ذکر کرده‏اند.  از جمله تأليفات وى مى‏توان از کتب زیر نام برد:

العروة الوثقى، در تفسير سوره حمد

حدائق المقربين، در شرح صحيفه سجاديه‏

جامع عباسى، كتابى است فقهى تا پايان بحث حج‏

كشكول، اولين كتاب با نام كشكول از شيخ بوده و پس از او اين نام براى كتب بسيارى انتخاب شد.

وفات‏

شیخ بهایی پس از هفتاد و هشت‏ سال تلاش علمی و عملی، در سال (۱۰۳۰ق) در اصفهان در گذشت. بدن مطهر او را طبق وصیتش از اصفهان به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار امام رضا عليه‏السلام به خاك سپردند. در نماز او كه شاگرد بزرگوارش مجلسى اول آن را اقامه كرد نزديك به 50 هزار نفر شركت داشتند.

نوشته شده توسط گروه معرفی علما در روز چهارشنبه 1390/7/20 ساعت 14:23

من این مطلب را پسندیدم