• اهل بیت النّبوة

موضوع: زیارت جامعه

کلمات کليدي:

بررسی لغوی و شرح فرازهای زیارت جامعه کبیره:

  با توجه به اهمیت زیارت جامعه کبیره، در این مقاله و سلسله مقالاتی که پیش رو داریم بر آنیم که به شرح و بررسی لغوی این زیارت بپردازیم. در این مقالات سعی بر آن است که از سویی به بحث لغوی حول هریک از فرازها پرداخته شود، و از سوی دیگر شرح بیشتری با توجه به آیات قرآن کریم و روایات موجود در کتب معتبر روایی انجام شود تا به لطف الهی معنا و مقصود عبارات این زیارت سفارش شده بهتر درک شود. در ادامه به بحث حول اولین فراز از این زیارت می‌پردازیم:

 «یا اهل بیت النّبوة »

اهل: اهل در لغت به معنای انس و الفت است.

در لسان العرب آمده: «أهِلَ به أی أنسَ.» از اینرو همسر، فرزندان،خانواده نیز اهل انسان به حساب می آیند. استعمال اهل الکتاب ، اهل الانجیل ، اهل التقوی و شبیه به اینها مؤیّد مفهوم انس است. از کاربردهای اهل، می توان پی برد که شدّت و ضعف در اهلیّت، به شدّت و ضعف در انس و تعلّق بستگی دارد؛ از اینرو ممکن است از کسی که وابستگی و تعلّق ندارد، اهلیّت از او سلب شود هر چند که جزو فرزندان انسان باشد. همان گونه که خدا در سوره ی هود آیه ی ۴۶ به حضرت نوح علی نبیّنا و آله و علیه السّلام فرمود : «إنّه لیس من اهلک»؛ همانا او (پسرت) از اهل تو نیست .

امام صادق علیه السّلام در ذیل این آیه فرمودند : لأنّه کان مخالفاً له و جعل من اتّبعه مِن اهله؛ برای این که او (پسر حضرت نوح علیه السلام ) مخالف با وی بود و هر کس که از وی تبعیّت کرد از اهل او قرار گرفت .[1]

 آل: برخی ریشه ی آل را اهل می دانند ولی استعمال آل بیشتر برای اضافه شدن به اعلام است و نه افراد عادی. در روایتی از امام صادق علیه السّلام پرسیده شد که آلِ (محمّد صلّی الله علیه و آله) و اهل ایشان چه کسانی هستند، فرمودند که آل ، ذرّیّه ی حضرت محمّد صلّی الله علیه و آله هستند و اهل ائمه ی معصومین سلام الله علیهم.[2]

مومنان به حسب مراتب ایمان و بندگیشان، اگر چه از زمره ی سادات نباشند امّا می توانند نایل به این شرافت شوند.

«عَنْ عَمَّارٍ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فَقَالَ رَجُلٌ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع يَا هَذَا لَقَدْ ضَيَّقْتَ عَلَيْنَا أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ أَهْلَ الْبَيْتِ خَمْسَةٌ أَصْحَابُ الْكِسَاءِ فَقَالَ الرَّجُلُ كَيْفَ أَقُولُ قَالَ قُلِ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ فَنَكُونَ نَحْنُ وَ شِيعَتُنَا قَدْ دَخَلْنَا فِيهِ .»

عمار می گوید در نزد ابا عبدالله بودم، شخصی گفت اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ سپس امام علیه‌السلام فرمودند: ای (مرد) بر ما بخل ورزیدی؛ آیا نمی دانی که اهل البیت، پنج تن اصحاب کسا هستند؟

آن شخص گفت: (پس) چگونه بگویم؟ فرمودند : بگو اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، پس ما و شیعیان ما مشمول آن (صلوات) می شویم.[3]

امام صادق علیه السلام فرمودند: «وَلَايَتِي لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ ع أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ وِلَادَتِي مِنْه‏.»[4]

از این جهت نسبت معنوی با امامان علیهم السلام بسیار والاتر از نسب پدری با ایشان است .

یک فرد شیعه به نسبت قبول ولایت پیامبر صلّی الله علیه و آله و ائمه‌ی معصومین سلام الله علیهم می تواند از اهل بیت حساب شود.

در ذیل آیه ی فوق الذکر(۴۶ هود) امام رضا علیه السلام فرمودند: «مَنْ كَانَ مِنَّا لَمْ يُطِعِ اللَّهَ فَلَيْسَ مِنَّا وَ أَنْتَ إِذَا أَطَعْتَ اللَّهَ فَأَنْتَ مِنَّا أَهْلَ الْبَيْتِ.» هر کس از (ذرّیّه ی) ما که خدا را اطاعت نکند از ما نیست و تو اگر خدا را اطاعت کنی از ما اهل بیت هستی.[5]

یا در مورد حضرت سلمان داریم که: «سلمانُ منّا اهلَ البیت.»[6] که نشان از عظمت مقام ایمانی و علمی ایشان دارد.

روایات در موضوع افضلیت حرمت مومن بر حرمت قرآن و کعبه نیز مؤیّد جایگاه رفیع ایمان به اهل بیت عصمت علیهم‌السلام است.

در ضمن، روایات در باب خلقت شیعیان از شعاع انوار ائمه علیهم السلام و فاضل(بقیه‌ی) طینت ایشان نشان می‌دهد که مؤمنان در خلقت هم با این بزرگواران نسبت دارند.(برای نمونه: نُقِلَ عَنِ ابْنِ طَاوُسٍ رَحِمَهُ اللَّهُ أَنَّهُ سَمِعَ سَحَراً فِي السِّرْدَابِ عَنْ صَاحِبِ الْأَمْرِ ع أَنَّهُ يَقُولُ اللَّهُمَّ إِنَّ شِيعَتَنَا خُلِقَتْ مِنْ شُعَاعِ أَنْوَارِنَا وَ بَقِيَّةِ طِينَتِنَا و ...[7])

 بیت : بیت در اصل به محل استقرار و پناهگاه انسان در شب می گویند.در المفردات فی غریب القرآن صفحه ی ۱۵۱ آمده: «أصل البیت :مأوی الانسان باللیل.»

از همین رو از بیت به مکان استقرار هر چیزی اعم از انسان هم تعبیر شده است و معنای آن را از خانه‌ی گلی و سنگی و مادی خارج می کند. استعمال بیت العلم، بیت الطهارة و ... به همین مفهوم دلالت می کند.

البته از بیت معانی دیگری نیز قصد می شود؛ مثلاً بیت الله (خانه‌ی خدا) که اشاره به محلّ پذیرایی خداوند از بندگانش است. البته تعبیر بیت الله در مورد  ائمه‌ی معصومین سلام الله علیهم نیز استعمال می شود که شاید اشاره به جلوه و نمود شدید الهی در ایشان است و از طرفی هر کس که به ولایت و محبت ایشان تمسک کند از آتش در امان است.( قال علی(ع):...أنا بيت الله من دخله كان آمنا فمن تمسك بولايتي و محبتي أمن من النار...)[8]

با نظر به معانی فوق، می توان به وجهی از به کار رفتن تعابیری مانند اهل بیت الرحمة ، اهل بیت النعمة ، اهل بیت البرکة، اهل بیت الایمان و التوحید، اهل بیت الوحی و اهل بیت النبوة و الرسالة و الامامة در مورد ذوات مقدسه‌ی پیامبر صلّی الله علیه و آله و ائمه ی معصومین سلام الله علیهم پی برد.

گاهی از فرد شریف یک گروه یا قوم تعبیر به بیت می شود.( قال سیبویه : و فلانٌ بیتُ قومه أی شریفهم)

لذا اگر پیامبر صلّی الله علیه و آله را بیت بگیریم، ائمّه علیهم السلام باب آن می شوند و البته ایشان باب الله هستند.

در ذیل آیه ۱۸۹ بقره که می فرماید : «لَيْسَ الْبِرُّ بِأَنْ تَأْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ ظُهُورِها وَ لكِنَّ الْبِرَّ مَنِ اتَّقى‏ وَ أْتُوا الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوابِها»

حضرت علیّ علیه السلام فرمودند: «نَحْنُ الْبُيُوتُ الَّتِي أَمَرَ اللَّهُ أَنْ يُؤْتَى مِنْ أَبْوَابِهَا وَ نَحْنُ بَابُ اللَّهِ وَ بُيُوتُهُ الَّتِي يُؤْتَى مِنْهُ فَمَنْ بَايَعَنَا وَ أَقَرَّ بِوَلَايَتِنَا فَقَدْ أَتَى الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا وَ مَنْ خَالَفَنَا وَ فَضَّلَ عَلَيْنَا غَيْرَنَا فقد أتی البیوت مِن ظُهورها.» ما آن خانه‏هائى هستيم كه خداوند دستور داده از در آنها وارد شوند، ما باب اللَّه و بيوت او هستيم كه بايد از در اين‏ها بجانب خدا رفت، هر كه با ما بيعت كند و اقرار بولايت ما نمايد وارد خانه شده از درب آن و هر كه با ما مخالفت ورزد و ديگرى را بر ما مقدم دارد از پشت وارد خانه شده است.[9] لذا به این اعتبار از ائمّه علیهم السلام تعبیر به بیت شده است.

لازم به ذکر است در متون روایی منظور از اهل بیت به طور خاص ائمه‌ی معصومین سلام الله علیهم هستند و در مواردی خود پیامبر صلّی الله علیه و آله نیز شامل می شوند .( برای نمونه بحار الانوار جلد ۲۷ صفحه ی ۱۹۲).

 نبوّت :

نبوّت یا از ریشه ی( ن ب و) است به معنای بلندی و یا از ریشه ی( ن ب ء) به معنای خبر. ولذا نبی به شخصی می‌گویند که از جهت روحانی و معنوی و از جهت علم، رفعت مقام مخصوصی پیدا کرده و از دیگران ممتاز شده است.(لسان العرب : النّبیء ، المُخبر عن الله عزّوجلّ - مفردات راغب :النّبی سمّیَ نبیّاً لرفعةِ محلِّه عن سائر الناس)

* از آنجایی که عبارت بعدی زیارت به بحث ما در بیت نبوّت بسیار مربوط می شود، در ادامه مختصری به آن پرداخته و با توجه به روایات، وجوهی از عبارت "یا اهل بیت النّبوة و موضع الرّسالة"  بیان خواهد شد.

  پی نوشت ها:

[1] بحار الانوار ، جلد ۱۱ صفحه ی ۳۰۵

[2] بحار الانوار ، جلد ۲۵ صفحه ی ۲۱۶ حدیث ۱۲

[3] بحار الانوار ، جلد ۹۱ صفحه ی ۵۱ حدیث ۳۹

[4] بحار الانوار ، جلد ۳۹ صفحه ی ۲۹۹ حدیث ۱۰۷

[5] بحار الانوار ، جلد ۴۳ صفحه ی ۲۰۳ حدیث ۲

[6] بحار الانوار ، جلد ۱۷ صفحه ی ۱۷۰

[7]  بحار الانوار ، جلد ۵۳ صفحه ی ۳۰۲

[8] الفضائل  ۸۳

[9]  بحار الانوار ، جلد ۲۳ صفحه ی ۳۲۸ حدیث ۹

نوشته شده توسط گروه زیارت جامعه در روز پنجشنبه 1390/3/19 ساعت 12:09

من این مطلب را پسندیدم