• حکيم بن جبلة

موضوع: اصحاب

کلمات کليدي: حکیم بن جبله، جنگ جمل

حُکَيم بن جَبَلة بن حصين عبدي که به او «ابن جبل» هم مي‏گفتند، از ياران علي عليه السلام[1]  و از استوار گامان در اطاعتش و از آگاهان به حقّ خلافتش بود.

 حکيم را با تعابير:«قومش از او فرمان مي‏بردند»،[2]  «يکي از شريف‏ترين قهرمانان»[3] و «شجاع‏تر از او شنيده نشده»[4]  ستوده‏اند.

 او در جريان شورش عليه عثمان، رهبري بصريان را بر عهده داشت.[5] در روزگار خلافت امام علي‏عليه السلام نيز پس از آن که فتنه افروزان جمل به سرکردگي طلحه و زبير، آتش‏بس با عثمان بن حُنَيف (فرماندار بصره) را نقض کردند و بر مردم يورش بردند و آهنگ تصرّف بصره کردند، حکيم با ياران خود، آگاهانه و شجاعانه با آنان جنگيد.

 جمله بلند او که در هنگامه نبرد با جَمليان بيان کرد و گفت:«من در پيکار با اينان در ترديد نيستم. ..»،[6]  نشان دهنده شناخت دقيق و باور عميق او از حق است. او در اين نبرد، شهد شهادت نوشيد.[7]

 امام علي عليه السلام يکي از دلايل نبرد با لشکر جمل و فتنه‏گري و فسادجويي آنان را قتل حکيم بن جبله به دست آنان ياد کرد.[8]

چند روایت در مورد جناب حکیم:

در کتاب تاريخ الطبري -به نقل از جارود بن ابي سبره آمده است:

در شبي که عثمان بن حنيف زنداني شد، در حياط «مدينة الرزق (انبار آذوقه)»،[9]  خوارباري براي خوراک مردم بود که عبد اللَّه [ بن زبير] قصد داشت از آن براي تغذيه يارانش استفاده کند. در اين حال، خبر آنچه با عثمان [ بن حنيف] کرده بودند، به حُکَيم بن جَبَله رسيد.

 حکيم گفت:

اگر عثمان را ياري نکنم، خدا ترس نيستم.

پس با گروهي از مردانِ دو قبيله عبد القيس و بکر بن وائل - که بيشتر آنها از عبد القيس بودند -، به «مدينة الرزق»، نزد عبد اللَّه بن زبير آمد.

 ابن زبير پرسيد:

اي حکيم! چه کار داري؟

 گفت:

مي‏خواهيم از اين خوراک، ارتزاق کنيم و ديگر، اين که مي‏خواهيم بنا بر عهدنامه‏اي که با عثمان بن حُنَيف نوشته‏ايد، او را رها کنيد تا در مقرّ فرمانداري، اقامت کند تا آن گاه که علي‏عليه السلام بيايد.

 به خدا سوگند، اگر ياوراني عليه شما مي‏يافتم که با آنان شما را بکوبم، کارهاي شما را برنمي‏تابيدم و تا شما را در برابر کساني که کشتيد، نمي‏کشتم، از پا نمي‏نشستم. چون برادران ما را کشته‏ايد، ريختن خون شما براي ما حلال است.

 آيا از خداي عزّوجل نمي‏هراسيد؟ با چه دستاويزي ريختن خون‏ها را حلال مي‏شمريد؟

 [ عبد اللَّه بن زبير] گفت:

به خاطر خون عثمان بن عَفّان.

 حُکيم گفت:

آيا کساني که آنها را کشتيد، قاتلان عثمان بودند؟ آيا از خشم خدا نمي‏هراسيد؟

 عبد اللَّه بن زبير به او گفت:

از اين خوردني‏ها به شما نمي‏دهيم و عثمان بن حُنَيف را هم رها نمي‏کنيم تا آن گاه که علي را [ از خلافت، ] خلع کند.

 حکيم گفت:

بار خدايا! تو حاکم عادلي. پس گواه باش. و به يارانش گفت:من در [ حقّانيت] نبرد با اينان، هيچ شک و ترديدي ندارم. پس هر کس شک دارد، بازگردد.

 حُکيم با آنان جنگيد و جنگ سختي ميان آنان در گرفت و مردي شمشير بر ساق پاي حکيم زد [ و آن را قطع کرد]. حکيم، ساق خود را برداشت و آن را به سوي آن مرد، پرتاب کرد. به گردن او اصابت کرد و او را بر زمين انداخت و نيمه جان شد. حکيم هم کِشان کِشان، خود را به او رساند و وي را کشت و بر او تکيه زد.

مردي بر او گذشت و گفت:

چه کسي تو را کشت؟

گفت:

تکيه‏گاهم!

 در آن نبرد، هفتاد مرد از عبد القيس، کشته شدند.

 هُذَلي مي‏گويد:حکيم، هنگامي که پايش قطع شد، سرود :

 اي دو پاي من! نگران مباشيد

 دستان شجاعت با من است

 که با آنها از پاهايم دفاع مي‏کنم.

 عامر و مَسلَمه مي‏گويند:همراه حکيم، پسرش اشرف و برادرش رعل بن جبله نيز کشته شدند.[10]

در سير أعلام النبلاء آمده است:

حُکَيم در جنگ جمل[11]  مي‏جنگيد تا آن که پايش قطع شد. پس آن را برداشت و بر [ سر] کسي که آن را قطع کرده بود، کوفت و او را کُشت و همچنان با يک پا مي‏جنگيد و رَجَز مي‏خواند و مي‏گفت:

 اي ساق پا! نگران مباش

 دستم با من است

 که با آن از ساقم حمايت مي‏کنم.

 پس خون فراواني از او رفت و بر همان مقتولي که پايش را قطع کرده بود، تکيه زد و نشست. سواري بر او گذشت و گفت:

چه کسي پايت را قطع کرد؟

گفت:

تکيه‏گاهم!

پس شجاع‏تر از او شنيده نشده است. سپس سحيم حدّاني بر او يورش بُرد و او را کُشت.[12]

امام علي عليه السلام در سخنانشان هنگامي که به بصره داخل شدند می‌فرمایند:

بندگان خدا! با سينه‏هايي گشاده و اطمينان کامل، به اين قوم، حمله بريد که آنان، بيعتم را شکستند و کارگزارم ابن حُنَيف را سخت کتک زدند و پس از شکنجه شديد، اخراجش کردند. اينان نگهبانان بيت المال و نيز حکيم بن جبله عبدي را کشته‏اند.[13]

________________________________________________________

پی نوشت:

[1] رجال الطوسي:530:61.

[2] الاستيعاب:558:421:1، اُسد الغابة:1233:57:2.

[3] سير أعلام النبلاء:136:531:3.

[4] سير أعلام النبلاء:136:532:3، تاريخ الإسلام:495:3، اُسد الغابة:1233:58:2.

[5] تاريخ الطبري:378:4، تاريخ الإسلام:495:3، سير أعلام النبلاء:136:531:3.

[6] تاريخ الطبري:475:4، الکامل في التاريخ:320:2، الاستيعاب:558:423:1.

[7] تاريخ الطبري:471 - 466:4، الاستيعاب:558:421:1، اُسد الغابة:1233:572.

[8] الإرشاد:252:1، الجمل:334، تاريخ الطبري:481:4.

[9] مدينة الرزق، يکي‏از پاسگاه‏هاي‏ايران در حوالي بصره، پيش‏از آمدن‏مسلمانان بوده است (معجم البلدان: 41:3).

[10] تاريخ الطبري:474:4. نيز، ر. ک:الکامل في التاريخ:320:2، الاستيعاب:558:423:1.

[11] منظور، حوادث آغازين ماجراي جمل است. (م)

[12] سير أعلام النبلاء:136:531:3، تاريخ الطبري:471:4، اُسد الغابة:1233:57:2.

[13] الإرشاد:252:1، الجمل:334.

نوشته شده توسط گروه اصحاب و یاران در روز سه شنبه 1390/3/31 ساعت 20:0

من این مطلب را پسندیدم