• شیخ انصاری

موضوع: علمای متاخر

کلمات کليدي: شیخ انصاری، مستدرك الوسائل، کتاب رسائل

شیخ انصاری با نام کامل شیخ مرتضی بن محمّد امین انصاری دزفولی در ۱۸ ذیحجه سال ۱۲۱۴، در روز غدیر، در دزفول به دنیا آمد. والدینش به مناسبت روز تولد، او را مرتضی نامیدند.از دوران کودکی قرآن و معارف اسلامی را فراگرفت. پس از خواندن قرآن و ادبیات عرب به خواندن فقه و اصول پرداخت و در این دو رشته، در جوانی به درجه اجتهاد رسید.

نسب شیخ انصاری و والدین ایشان

نسب شیخ مرتضی انصاری به جابر بن عبدالله انصاری، از صحابه حضرت محمد صلی الله علیه و آله، پیامبر اسلام می‌رسد. شیخ مرتضی فرزند محمد امیر بن شمس الدین بن احمد بن نورالدین بن محمد صادق شوشتری است. پدرش شیخ محمد امین (متوفی۱۲۴۸) از مبلغین اسلام و مادرش (متوفی ۱۲۷۹)دختر یکی از علمای عصر خود بوده‌اند.مادر مرتضی انصاری قبل از تولد وی، شبی امام جعفر صادقعلیه السلام را در عالم رویا می‌بیند که قرآنی طلاکاری شده به او داد. معبرین خوابش را و عطای قرآن را به فرزندی صالح و بلندمرتبه تعبیر کردند.

شیخ محمد امین سه پسر داشته که به ترتیب سن: مرتضی و منصور و محمد صادق نام داشته اند و هر کدام از برادر بزرگتر خود، ده سال کوچکتر بوده اند.

 کودکی

مرتضی از کودکی چنان شوق تحصیل داشته و با کوشش بسیار به درس و مطالعه مشغول بوده که کمتر به بازیهای بچگانه می پرادخته است. شیخ مرتضی به روزگار نوجوانی طلبه ای پرکار و خوشفکر و خداترس بود، غالبا" تا نیمه شب به مطالعه و نوشتن درسهای خود مشغول بود، اول شب شام نمی خورد تا خوابش نیاید و پس از رسیدگی به دروس خود شام می خورد. مرتضی ادبیات عرب و مقدمات را نزد پدرش و دانشوران دزفول گذراند و فقه و اصول و دوره سطح را نزد شیخ حسین انصاری (عموزاده‌اش) آموخت. او در 18 سالگی (سال ۱۲۳۲)برای تکمیل دروس همراه پدرش به عتبات (کربلا و نجف) سفر کرد. شیخ مرتضی چهار سال از درس سید مجاهد و شریف العلماء استفاده کرد. بعد از آن برای ملاقات با پدر به دزفول مراجعت کرد. اما پس از یک سال در سال ۱۲۳۷ بار دیگر به عتبات بازگشت و یکسال از مجلس درسشیخ موسی فرزند جعفر کاشف الغطاء مستفیض گردید و پس از دو سال به دزفول بازگشت.

در محضر فقهای ایران 

شیخ انصاری در سال 1240 ق به قصد زیارت مرقد مطهر علی بن موسی الرضا علیه السلام از دزفول حرکت کرد وی به هنگام ترک زادگاهش گفت: «آنچه را از علمای عراق که باید ببینم دیده ام و مایلم در این سفر اگر از علمای ساکن ایران شخصیتهایی یافت شود که ممکن باشد مورد استفاده قرار گیرند، آنها را نیز ملاقات کرده و از ایشان بهره مند گردم.»

شیخ به اتفاق برادرش (شیخ منصور) که جوانی ۱۸ ساله بود راهی سفر شدند آنها مدت یک ماه در بروجرد ماندند و سپس راهی اصفهان شدند.

شیخ در اصفهان وارد کاروانسرایی شد و منزلی گرفت . در آن زمان ریاست مطلق و زعامت دینی اصفهان در دست باکفایت حجة الاسلام شفتی - بنیانگذار مسجد سید اصفهان - بود. سید اصرار کرد که شیخ انصاری در اصفهان بماند، ولی شیخ نپذیرفت و پس از چند روز توقف این شهر را ترک کرد.

شیخ از اصفهان به کاشان رفت و مدت چهار سال از محضر علمی ملا احمد نراقیبهره گرفت و به مباحثه و تحقیق و تالیف نیز اشتغال داشت . نراقی هنگام حرکت شیخ از آن شهر اجازه مبسوطی به او داد و با بهترین عبارات و جملات وی را ستوده فرمود:

«استفاده ای که من از این جوان نمودم بیش از استفاده ای بود که او از من برد.»

شیخ و برادرش از کاشان به مشهد مقدس مشرف شدند و چند ماهی در آن شهر توقف نمودند و از آنجا به تهران و ری رفتند و پس از مدتی به وطن بازگشتند. مردم دزفول پس از شش سال ، هنگامی که از بازگشت شیخ و برادرش با خبر شدند تا چهار فرسخی از آنها استقبال شایانی نمودند.

 شیخ در شهر خودش مورد توجه علما و طلاب قرار گرفت و مجلس درسی تشکیل داد و تا ۱۲۴۹ ق. در دزفول ماند. پدرش به سال ۱۲۴۸ ق. به بیماری، وبا که در آن موقع به صورت همه گیر در ایران شیوع داشت، وفات کرد، یکسال پس از فوت پدرش به عتبات رفت و تا آخر عمر در نجف اقامت نمود.

مهاجرت به عتبات و مرجعیت

شیخ در سال ۱۲۴۹ق. به قصد توطن در عتبات به کربلا رفت و زمانی وارد آن شهر مقدس گردید که چند سال از فوت شریف العلما متوفای ۱۲۴۵ق. گذشته بود و فقیه برجسته ای در آن شهر نبود، و تدریش حوزه علمیه نجف را دو نفر از فقهای بزرگ و مشهور به نامهای شیخ علی فرزند شیخ جعفر کاشف الغطاء و شیخ محمد حسنصاحب جواهر به عهده داشتند.

شیخ انصاری در کربلا سکونت گزید و برای استفاده از شیخ علی کاشف الغطاء بیشتر اوقات از کربلا به نجف می رفت و در مجلس آن فقیه شرکت می کرد و با اینکه استادش صریحا می گفت که شیخ مرتضی به استاد نیاز ندارد و خودش مجتهد مطلق و صاحب فتواست، اما شیخ انصاری به احترام خاندان بزرگ و مشهور کاشف الغطا، تا سال مرگ شیخ علی یعنی ۱۲۵۴ق. در مجلس درس وی حاضر می شد.شیخ انصاری پس از وفات کاشف الغطا، مجلس درسی در کربلا تشکیل داد.از سال ۱۲۶۲ مرجعیت عامه بهآیت‌الله شیخ محمدحسن صاحب جواهر منتقل شد. در سال ۱۲۶۶ او در لحظات آخر حیاتش در جمع بزرگان شیعه خطاب به شیخ انصاری گفت:

«این مرجع شما بعد از من است»

شیخ انصاری پس از شیخ علی کاشف الغطا، برادرش شیخ حسن کاشف الغطا و همچنین شیخ محمدحسن صاحب جواهر ریاست و اداره حوزه علمیه نجف را از سال۱۲۶۶ تا ۱۲۸۱به مدت ۱۵ سال به عهده داشت و شیعیان جهان از وی تقلید می‌کردند.

زعامت حوزه نجف تا وفات

پس از وفات صاحب جواهر، شیخ انصاری بوسیله نامه ای جریان را به دوست و همدرس قدیمی خود، سعید العلماءمازندرانی نوشت و چنین یادآور شد:

«زمانی که هر دو در کربلا از محضر درس مرحوم شریف العلماء استفاده می کردیم، شما از حیث درس و معلومات بر من مقدم بودی، حال شایسته است، به نجف آمده ریاست حوزه را عهده دار شوید.»

سعید العلماء در جواب شیخ نوشت:

«چون مدتی است به امور درسی اشتغال ندارم ولی شما تاکنون به تدریس و مباحثه مشغولید؛ لذا برای احراز این مقام سزاوارترید.»

شیخ انصاری تا رسیدن جواب سعید العلماء، ریاست حوزه را به عهده نگرفت و پس از دریافت جواب سعید العلماء به منبر رفت و برای عده کثیری از فقها و طلاب و فضلا حتی مردمان عادی که پای منبر او گرد آمده بودند، در اثبات تقلید اعلم ، دلایلی علمی بیان داشت که همه آنها، اعلمیت وی را نزد فقها و فضلا و شنوندگان ثابت گردانید و تقریر دلایل شیخ چنان متقن و قوی بود که مخالفین وی نیز به زعامت او اذعان کردند.

اساتید

شیخ از محضر اساتید متعددی بهره جسته‌است که نام چند تن از آنان چنین است:

·         عموش، شیخ حسین انصاری دزفولی (شاگرد صاحب ریاض، تا سن ۱۷سالگی)

·         سید محمد مجاهد (از شاگردان آیت‌الله وحید بهبهانی) او در سنین۱۸سالگی، دو سال تمام از محضر او بهره جسته‌است.

·         ملا احمد نراقی (صاحب «مستند الشیعه»)، به مدت ۴سال تمام در کاشان.

·         شیخ موسی کاشف الغطا به مدت یک سال.

·         شیخ علی کاشف الغطا، به مدت ۵ سال.

·         شیخ محمدحسن صاحب جواهر (مدت بسیار اندک).

شاگردان

نزد او شاگردان زیادی که شمار آنها را از ۵۰۰ نفر تا ۳۰۰۰ نفر در کتب رجالی و تاریخی ثبت کرده‌اند، تربیت یافتند. در میان آنان شخصیتهای نامی برجسته‌ای قرار داشتند که از آن جمله‌اند:

·         میرزا محمدحسن شیرازی، صاحب فتوای تحریم تنباکو.

·         شیخ جعفر شوشتری.

·         ملا حسینقلی همدانی، شاگرد شیخ و صاحب منظومه حاج ملا هادی سبزواری.

·         سید جمال‌الدین اسدآبادی، بنیان‌گذار وحدت مسلمین و مبارزه علیه استعمار خارجی.

·         سید ابوالقاسم خوانساری.

آثار

آثار قلمی متعددی به خط شیخ پیرامون موضوعات مختلف تالیف شده است و بعضی از آنها در زمان حیات ایشان در چند نوبت به قطع رحلی چاپ سنگی شده اند. نمونه این آثار عبارتست از:

·         کتاب رسائل (در علم اصول فقه) معروف به فرائد الاصول

·         کتاب المکاسب (در خصوص مسائل کسب و تجارت)

هر دو اثر فوق از کتب درسی رایج در حوزه های علمیه تشیع است.

وفات شیخ

شیخ انصاری هیجدهم جمادی الثانی سال 1281 ق پس از 67 سال عمر با برکت اما پر زحمت در نجف اشرف در اثر بیماری دار فانی را وداع گفت. چون شیخ از دنیا رفت شیخ راضی علی بیک یکی از شاگردان صاحب جواهر، ملامحمد طالقانی، مولی علی محمد طالقانی و مولی علی محمد خوئی او را غسل دادند و حاج سید علی شوشتری بر جنازه اش نماز خواند و در حجره ای متصل به باب قبله صحن مجلل امیر المومنین علی علیه السلاممدفون گردید.

نوشته شده توسط گروه معرفی علما در روز دوشنبه 1390/7/4 ساعت 13:40

من این مطلب را پسندیدم