• امامت امامان در صحاح اهل سنت

موضوع: امامت

نويسنده: غلامحسین زینلی

منبع: فصلنامه کلام اسلامی، شماره‌های 52، 53 و 54

کلمات کليدي:

1390/6/15

اعتقاد به امامت دوازده امام، از معتقدات بنیانی شیعه امامیه است. قدمت این مسئله به عصر رسالت می‏رسد و سنگ بنای آن توسط شخص رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نهاده شده است و گواه آن احادیث متعددی است که در این باره از آن حضرت رسیده است.

مؤلفان صحاح اهل سنت، در این منابع، حدیثی از پیامبر اسلام‏ صلی‌الله‌علیه‌و‌آله نقل کرده‏اند که بر اساس آن، حضرت تعداد خلفای پس از خود را دوازده تن معرفی کرده و برای آنان اوصافی برشمرده است. هم این تعداد، و هم اوصاف یاد شده، با دوازده امامِ مورد اعتقاد شیعه تطبیق می‏کند.

دانشمندان اهل سنت، سند حدیث مورد بحث را توثیق کرده‏اند، امّا در تطبیق و تعیین مصداق خارجی آن، توجیهات و تفسیرهای گوناگونی کرده و دچار اشتباه شده‏اند. در این نوشتار متن و سند و پیشینه این حدیث را بررسی می‏کنیم.

1. صحیح بخاری، کتاب احکام ، باب 51؛ البدایة والنهایة ابن کثیر، ج1، ص 153، مکتبة المعارف؛ مسند احمد بن حنبل، ج5، ص 90، 93، 95؛ دلائل النبوة، بیهقی، ج6، ص 569، دار الکتب العلمیة؛ معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 277، چاپ عراق.

2. التاریخ الکبیر، ج3، ص 185 و ج8، ص 411، دار الفکر بیروت.

3. همان

4. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1، حدیث 10.

5. سنن ترمذی، کتاب الفتن، باب46، ح 2223؛ معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 214؛ مسند احمد، ج5، ص 99.

6. سنن ابی داود، کتاب المهدی، ح1؛ تاریخ الخلفاء، سیوطی، ص 18، دار القلم، بیروت.

7. مسند احمد، ج5، ص 106، دار الفکر؛ کنز العمال، ج12، ص 33، چاپ الرسالة.

8. مستدرک حاکم، ج3، ص 618، دار الکتاب؛ تاریخ الخلفاء، ص 10؛ تاریخ بغداد، ج14، ص 353 و ج6، ص 263؛ حلیة الأولیاء، ج4، ص 333؛ دلائل النبوة، ج6، ص 520، دار الکتب العلمیة؛ معجم کبیر، ج2، ص 195، احیاء التراث العربی؛ فتح الباری، ج 13، ص 211؛ سلسلة الصحیحة، ح 1075، المکتب الإسلامی.

9و 10. سنن ترمذی، کتاب الفتن، باب 46؛ سلسلة الصحیحة، ج3، ص 63، ح 1075.

11. متشابه القرآن، ابن شهر آشوب(متوفّی 588ه) ج2، ص 56، انتشارات بیدار.

12. مسند احمد، ج5، ص 90، 93، 96، 99؛ معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 196 و 197.

13. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1؛ مسند احمد، ج5، ص 90، 93، 95، 106؛ معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 277.

14. صحیح بخاری، کتاب احکام، باب51؛ البدایة والنهایة، ابن کثیر، ج1، ص 153؛ دلائل النبوة، ج6، ص 561.

15. مسند احمد، ج5، ص 106؛ معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 198؛ کنز العمال، ج12، ص 33، الرسالة.

16. مسند احمد، ج2، ص 55؛ مستدرک حاکم، ج 4، ص 501؛ مجمع الزوائد، ج5، ص 344؛ فتح الباری، ج13، ص 212.

17. مستدرک حاکم، ج3، ص 618؛ مجمع الزوائد، ج5، ص 190، قدیم، کنز العمال، ح 33849؛ تاریخ بخاری، ج8، ص 411.

18و 19. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب 1، سنن ابی داود، کتاب المهدی؛ تاریخ الخلفاء، ص 18؛ دلائل النبوة، بیهقی، ج6، ص 520؛ فتح الباری، ج13، ص 212؛ سلسلة الصحیحة البانی، ح 376.

20. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1؛ مسند احمد، ج5، ص 90، 99، 100، 106؛ کنز العمال، ج12، ص 32؛ فتح الباری، ج13، ص 211؛ معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 195.

21و22. معجم کبیر طبرانی، ج2، ص 256، ح 2073؛ کنز العمال، ج12، ص 33، چاپ الرسالة.

23. معجم کبیر طبرانی، ج 2، ص 285؛ فتح الباری، ج 13، ص 211.

24. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1؛ صحیح بخاری، ج 4، ص 218 و ج 9، ص 78، دار الجیل؛ مسند احمد، ج2، ص 39، 93، 128.

25. سنن ابی داود، کتاب المهدی، تاریخ الخلفاء، ص 10 12، دار القلم؛ النهایة فی الفتن، ج1، ص 9.

26. صحیح مسلم، کتاب فتن،ص 683؛ مسند احمد، ج3، ص 5، 37، 49، 60، 96، 317؛ در المنثور، ج 6، ص 58؛ مستدرک حاکم، ج4، ص 454؛ جامع الاُصول، ج 11، ص 84، ح 7891.

27. مسند احمد، ج5، ص 97، 107، دار الفکر.

28. مستدرک حاکم، ج 3، ص 618؛ مجمع الزوائد، ج 5، ص 190؛ کنز العمال، ح 33849.

29. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1؛ سنن ابی داود، کتاب المهدی؛ تاریخ الخلفاء، ص 18؛ دلائل النبوة، بیهفی، ج 6، ص 520؛ فتح الباری، ج 13، ص 212.

30. سوره نجم، آیه 3و 4.

31. سوره مائده، آیه3.

32. فتح الباری، ج13، ص 214، دار المعرفة.

33. عون المعبود فی شرح سنن ابی داود، محمد شمس الحق عظیم آبادی: 11/361.

34. اصول مذهب شیعه:2/674 نقل از منهاج السنة:4/206.

35. تاریخ الخلفاء، ص 10 12 ، دار القلم بیروت، 1406ه.

36. تاریخ ابی الفداء:1/192؛ مروج الذهب:3/79؛ تاریخ طبری:5/491؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر:3/47؛ الصواعق المحرقة، ص 221؛ المنتظم ابن جوزی:5/343؛ شذرات الذهب، ابن عماد حنبلی:1/69؛ تذکرة الخواص، ص 260؛ تاریخ الخلفاء، ص 230.

36. تاریخ ابی الفداء:1/192؛ مروج الذهب:3/79؛ تاریخ طبری:5/491؛ الکامل فی التاریخ، ابن اثیر:3/47؛ الصواعق المحرقة، ص 221؛ المنتظم ابن جوزی:5/343؛ شذرات الذهب، ابن عماد حنبلی:1/69؛ تذکرة الخواص، ص 260؛ تاریخ الخلفاء، ص 230.

37. ماوردی، احکام السلطانیه، ص 20؛ تفتازانی، شرح المقاصد:5/243.

38. سنن ترمذی، کتاب فتن، باب 46؛ مسند احمد:5/92، 94، 99، 108؛ معجم کبیر طبرانی:2/214، 216، 254، 255؛ سلسلة الصحیحة البانی، ح 1075.

39. صحیح مسلم، کتاب مساجد، ص 238؛ سنن بیهقی:3/177، دار الکتب العلمیة؛ مسند ابی عوانه:1/344، دار المعرفة؛ معجم کبیر طبرانی:2/151؛ مسند احمد:5/169، دارالفکر.

40. الترغیب والترهیب، منذری:3/194، احیاء التراث؛ مستدرک حاکم:1/79؛ دار الکتاب؛ مشکل الاعلیها السلام‏ثار، طحاوی:2/137؛ مجمع الزوائد:5/445.

41. مجمع الزوائد:2/81؛ صحیح مسلم، کتاب مساجد، ح 239؛ مسند احمد:5/169، دارالفکر.

42. دلائل النبوة بیهفی:6/396؛ دارالکتب العلمیه؛ سنن بیهقی:3/182.

43. مجمع الزوائد:5/429، دارالفکر با تصریح به صحت سند حدیث؛ معجم کبیر طبرانی:19/160.

44. سنن بیهقی:3/177، 183؛ مسند احمد:1/499.

45. مجمع الزوائد:5/424 با سند صحیح.

46. شرح صحیح مسلم:5/154، دار القلم بیروت1407ه.

47. تمامی تعابیر فوق در روایات یاد شده آمده است.

48. سنن ترمذی:3/358سلفیه؛ الترغیب والترهیب:3/195؛ تاریخ بغداد:5/362.

49. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1؛ صحیح بخاری، ج4، ص 218 و ج9، ص 78؛ فتح الباری، ج13، ص114 و 117؛ سلسلة الصحیحة، البانی، ح375؛ سنن بیهقی، ج8، ص 141؛ مسند احمد، ج2، ص 93، 128؛ تاریخ بغداد، ج3، ص 372.

50. مسند احمد، ج4، ص 203؛ تلخیص الحبیر ابن حجر، ج4، ص 42؛ سلسلة الصحیحة، البانی، ح1155.

51. فتح الباری، ج13، ص 217 به نقل از کرمانی.

52. شرح صحیح مسلم، نووی، ج12، ص 441 443.

53و54. تحفة الاحوذی، ج6، ص 481، دار الفکر ، بیروت.

55. اتحاف السادة المتقین، ج2، ص 231، دار الفکر؛ المحلی، ج9، ص 359، دار الاعلیها السلام‏فاق.

56. شرح المقاصد، تفتازانی، ج5، ص 239، انتشارات رضی.

57. صحیح مسلم، کتاب اماره، ح58؛ سنن بیهقی، ج8، ص 156؛ معجم کبیر، طبرانی، ج19، ص 335؛ سلسلة الصحیحة، ج2، ص 715؛ مسند احمد، ج4، ص 96.

58. مسند ابی داود طیالسی، ص 259، دار المعرفة؛ مسند احمد، ج3، ص 446؛ تاریخ بخاری، ج6، ص 445.

59. کمال الدین، ج2، ص 409، چاپ جامعه مدرسین؛ بحار، ج32، ص 331؛ محاسن برقی، ج1، ص 176؛ رجال کشی، ص 424.

60. سوره هود، آیه113.

61. مجمع الزوائد، ج9، ص 162، دار الفکر، 1414ه؛ معجم کبیر، طبرانی، ح13549؛ کنز العمال، ج11، ص 611.

62. کنز العمال، ج11، ص 607.

63. صحیح مسلم، کتاب فتن، ح67؛ مستدرک حاکم، ج4، ص 454؛ کنز العمال، ح38659.

64، 65، 66، 67. سنن ابی داود، کتاب المهدی.

68. سنن ابی داود، کتاب المهدی؛ درّ المنثور، ج6، ص 58.

69. تفسیر کبیر، فخر رازی، ج4، ص 113؛ تفسیر المنار، رشید رضا، ج5، ص 181.

70. شرح المقاصد، تفتازانی، ج5، ص 233؛ عون المعبود، ج11، ص 365.

71. صحیح مسلم، کتاب فضائل، باب1؛ سنن ترمذی، کتاب مناقب، باب1، ح3605 و 3606با تصریح به صحت سند حدیث؛ مسند احمد، ج4، ص107؛ تاریخ بخاری، ج1، ص 4؛ سلسلة الصحیحة، البانی، ح302؛ تفسیر قرطبی، ج8، ص 301 و ج20، ص 203؛ جمع الجوامع، سیوطی 4681 چاپ مجمع البحوث؛ البدایة والنهایة، ج2، ص 202 و 210؛ دلائل النبوة،بیهقی، ج1، ص 130 و 166؛ تاریخ بغداد، ج13، ص 64؛ کنز العمال، ح 31983؛ تاریخ صغیر بخاری، ج1، ص 9؛ دارالتراث؛ مشکاة المصابیح تبریزی، ح5740 بیروت؛ دارالفکر 1411ه؛ اتصاف السادة المتقین، ج9، ص 89؛ تلخیص الحبیر، ج3، ص 163؛ الشفا، قاضی عیاض، ج1، ص 326؛ شرح السنة، بغوی، ج13، ص 194؛ الحاوی للفتاوی، سیوطی، ج2، ص368؛ درالمنثور، ج3، ص 294، و ج4، ص 273؛ تفسیر ابن کثیر، ج3، ص 325 و ج5، ص 235.

72. شرح صحیح مسلم، ج15، ص 41.

73. نهج البلاغه،صبحی صالح، خطبه 33.

74. همان، خطبه 144.

75. معجم کبیر، طبرانی، ج2، ص 249، ح2044.

76. معجم کبیر، طبرانی، ج2، ص 256؛ مجمع الزوائد، هیثمی، ج5، ص 345، دار الفکر.

77. معجم کبیر، ج2، ص 196.

78. همان، 197.

79. سنن ابی داود، ح 4280؛ مسند احمد، ج5، ص 98؛ النهایة فی الفتن و الملاحم، ابن کثیر، ص 25.

80. مسند احمد، ج5، ص 99؛ معجم کبیر، طبرانی، ج2، ص 196.

81. صحیح مسلم، کتاب اماره، باب1؛ مسند احمد، ج5، ص 98 و 101.

82و83. مسند احمد، ج5، ص 99 و 93.

84.ینابیع المودة، حنفی قندوزی، ج2، ص 533، چاپ رضی، قم.