• چرا عزاداری می کنیم

موضوع: محرم

کلمات کليدي: امام حسین، عزاداری، محرم

چکیده: در نوشتار پیش‌رو به بررسی مفهوم و شکل عزاداری از دیدگاه روانشناسی و جامعه شناسی پرداخته و با کمک بحثه‌های لغوی جایگاه عزاداری بر سید مظلومان عالم را در این میان به بحث می‌گذاریم.

عزاداری در عرف عمومی به دو معنا اطلاق می‌شود:

الف‌) داغ‌ديدگی و عزاداری شخصی و بالفعل‌؛

ب‌) مراسم عزاداری که به صورت سنتی برای بزرگان دينی و ديگران برگزار می‌شود. اين دو، از ديدگاه روان‌شناسی کاملا متفاوت هستند. داغ ديدگی واقعی امری است غير اختياری و افراد داغ‌دار حتی امکان دارد از مدار زندگی عادی خارج ‌شوند و در اینصورت بايد به تدريج به زندگی عادی برگردند. اما مراسم معمول عزاداری‌، کاملاً اختياری و برنامه‌ريزی شده است و بخشی از برنامه‌های زندگی عادی افراد محسوب می‌شود.

داغ‌داری حالتی روانی و درونی است‌، ولی مراسم عزاداری معمولاً به صورت اجتماعی صورت می‌گيرد. برای عادی شدن زندگی فرد داغ‌دار، عواملی به کمک می‌آيند، که از جمله آن‌ها مراسم عزاداری است‌. داغ ديدگی ممکن است به صورت ناگهانی و بدون آمادگی باشد؛ مثل اين‌که عزيزی را در تصادف اتومبيل از دست بدهند و ممکن است با پيش بينی و آمادگی قبلی باشد، مثل اين که عزيزی پس از يک دوره سخت بيماری لاعلاج‌، از دنيا برود. در هر دو صورت‌، داغ ديدگی صدق می‌کند، اما ناگهانی بودن هر فاجعه‌ای منجر به سخت‌تر هضم شدن آن می‌گردد‌.

عزاداری‌ به صورت کلی، در متون اسلامی‌ يک اصطلاح شرعی نيست‌، بلکه مسلمانان آن را به کار برده‌اند، لذا بايد در فرهنگ لغات‌، به دنبال کاربردهای آن گشت‌. عزا به معنای صبر و شکيبايی در ماتم و به معنای سوگ و مصيبت آمده است‌. «عزّي»؛ از باب تفعيل به کار رفته است‌، «تعزيه الرجل‌»؛ يعنی تسلی دادن و توصيه به صبر کردن‌، «عزّی بعضهم بعضاً»؛ يعنی يکديگر را توصيه به صبر کردند. «حسن الله عزاک‌»؛ يعنی خداوند به تو صبر و نيکی عطا کند.

همان گونه که از لغت به دست می‌آيد، عزاداری‌، در اصل برای تسلی دادن به داغ‌ديده است‌. برای آرامش بخشی به داغ ديده از عوامل متعددی می‌توان سود جست‌، از جمله‌:

۱) هنجارهای اجتماعی و هم دردی‌ها.

۲) مسان سازی با بزرگان دينی و تاريخی مورد علاقه مردم‌.

۳‌‌) تفکر منطقی‌، براين نکته که لاجرم بايد به زندگی عادی برگرديم‌، نمی‌شود زندگی را تعطيل کرد.

 ۳) گريه‌کردن و برون ريزی عاطفی‌.

۴) ذکر کردن غم و غصّه‌ها با ديگران (راه ديگری از برون‌ريزی‌)

۵)خواندن اشعار غم‌ناک و معنا دار.

۶) اعتقاد به معاد و... و يادآوری آن‌ها.

نکته جالب توجه اين است که همه عوامل هفت‌گانه‌، در ضمن مراسم عزاداری‌، و با کمک ديگران‌، برای فرد داغ‌ديده‌، حاصل می‌شود. در غالب ديد و بازديدها، اظهار هم‌دردی‌ها، شرکت در مراسم و ادای احترام به متوفی و بازماندگان‌، مداحی کردن از بزرگان دينی و ذکر مصايب آنان‌، خواندن قرآن و آيات مناسب تسلی بخش‌، اجرای سخنرانی‌های مناسب با موقعيت و اوضاع و ارايه کردن شناخت‌های لازم برای داغ ديده و ديگر مخاطبان‌ و... اين‌ها همه در ضمن مراسم عزاداری حاصل می‌شود، و جالب توجه‌تر اين که بسياری از اين‌ها، اختصاص به مراسم جمعی دارد و در تنهايی و نشست‌های خانوادگی حاصل نمی‌شود.

در ساير اديان نيز چنين هنجارها و مراسمی وجود دارد؛ مثل مراسم يادآوری از مصلوب شدن حضرت عيسی در دين مسيحيت‌. در فرهنگ ايرانی قبل از اسلام نيز «خون سياوش‌» و «مرگ سهراب‌»، اگر چه به نوعی افسانه می‌ماند، ولی در کاهش غم و غصه‌های داغ داران ايفای نقش می‌کرده است‌. تيشه بر سر زدن فرهاد، بيابان گردی مجنون‌ و... همه وهمه‌ عناصری نمادين از غم و اندوه برای درک اين معنی و کنار آمدن با غم است‌.

اما آنچه در عزای حسینی نقطه متمایز کننده است این است که هیچ عزاداری با وجود عظمت غم سیدالشهدا علیه السلام به دلیل این عزاداری، از روال طبیعی زندگی خارج نشده و دچار عوارض مشخص و تعریف شده افسردگی در علم روانشناسی نگردیده است. همچنین شخص عزادار در عزاداری بر سیدالشهدا علیه السلام عمل به دستور اولیای الهی در پاسداشت و تعظیم شعائر حسینی می‌نماید. این موضوع جداگانه در سایت تخصصی امام حسین علیه السلام مورد بررسی قرارگرفته است.

نویسنده: محمدرضا اقارب پرست

نوشته شده توسط ویژه نامه در روز جمعه 1391/8/19 ساعت 11:56

من این مطلب را پسندیدم