• فرق عاقل با احمق در همین است

موضوع: نهج البلاغه

کلمات کليدي: حکمت 39، زبان، نهج البلاغه، آداب سخن گفتن، عاقل

(شمارۀ39) و مِن حِکمَةٍ له ( علیه­السّلام )

زبان عاقل و احمق متفاوت است

لِسَانُ الْعَاقِلِ وَرَاءَ قَلْبِهِ وَ قَلْبُ الْأَحْمَقِ وَرَاءَ لِسَانِه‏

زبان عاقل در پشت قلب اوست، و قلب احمق در پشت زبانش قرار دارد.

شرح:

    سید رضی(ره) مؤلف نهج البلاغه، بعد از نقل این حدیث گفته است:

اين از مطالب شگفت انگيز و پر ارزش است و منظور اين است كه عاقل زبانش را رها نمى‏سازد در سخن گفتن مگر بعد از مشورت و فكر و سنجش.

ولى احمق حرفها و سخنانى كه از زبانش مى‏پرد قبل از مراجعه بفكر و دقت و انديشه است. بنا بر اين گويا زبان عاقل تابع و پشت قلب او است و قلب احمق تابع زبانش مي­باشد.

و اين معنى به لفظ ديگر هم از آن حضرت عليه السّلام روايت شده:

قَلْبُ الْأَحْمَقِ فِي فِيهِ وَ لِسَانُ الْعَاقِلِ فِي قَلْبِهِ

قلب احمق در دهان او است، و زبان عاقل در قلب او

 و معنى هر دو فرمايش يكى است^[1].

    در حدیثی زیبا از امیر المؤمنین علیه السّلام نقل شده که فرمودند:

    انسان در زير زبانش نهفته است. بنا بر اين سخن خود را كاملاً بسنج و آن را بر عقل و معرفت خود عرضه كن و خوب دقت و تامل بنما اگر براى خدا و در راه رضاى او است سخن بگو و گر نه سكوت بهتر از آنست.

    و در نزد خدا براى اعضاء و جوارح انسان هيچ عبادتى سبكتر و كم مؤونه‏تر و پر ارزش‏تر و پربهاتر از سخنى كه براى خدا و در راه خدا و براى نشر و بيان نعمتهاى خداوند بر بندگانش باشد نیست.

    آيا نمى‏بينى كه خداوند متعال براى روشن شدن اسرار غيبى و كشف علوم نهفته خود و باز كردن خزائن وحى خويش بين خود و بين پيامبرانش به غير سخن چيز ديگرى قرار نداده و همين طور ميان پيامبران و امتهاى آنان. پس معلوم مى‏شود بهترين واسطه و مهمترين وسيله ابلاغ تكليف و برترين عبادتها سخن است و از طرفى هيچ گناهى از گناه زبان فسادانگيزتر و زيان‏بارتر براى بنده نیست كه كيفرش بسيار سريع و زودرس باشد و ملامت‏آورتر در نزد مردم باشد(یعنی اين نتيجه تلخ خيلى زود مشاهده مى‏شود).

    هيچ چيزى مانند زبان نيست و زبان مترجم و بيان‏گر درون و گزارش‏گر دل است و به وسيله زبان سرّ نهفته درون كشف مى‏شود و بر مبناى عمل زبان در قيامت حسابرسى مردم انجام مى‏شود. و زبان شرابى است که عقل ها را مست می کند به وسيله سخنانى كه براى غير خدا باشد و هيچ چيز مثل زبان سزاوار زندانى شدن و حبس طولانى نيست‏^[2].

    با تامل در این فرمایش اهمیت دقت در سخنانی که بر زبان می آوریم روشن می شود. به قول سعدی:

اوّل انديشه وانگهى گفتار

--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

پی نوشت ها:

[1] ترجمه‏گوياوشرح‏فشرده‏اى‏برنهج‏البلاغه، ج 3    ، صفحه‏ى 227 (متن عربی این فرمایش در نهج البلاغه فیض الاسلام ص 1106 موجود است)

[2] بحار الانوار-ترجمه جلد 67 و 68، ج‏2، ص: 285 و 284

نوشته شده توسط گروه نهج البلاغه در روز يکشنبه 1390/5/16 ساعت 12:3

من این مطلب را پسندیدم