• توصیه های یک پدر

موضوع: نهج البلاغه

کلمات کليدي: حسن خلق، نهج البلاغه، حکمت۳۷، حسن خلق، بزرگترین ثروت

(شمارۀ 37) و مِن حِکمَةٍ له ( علیه­السّلام )

توصیه­های یک پدر

وَ قَالَ ( عليه‏السلام )لِابْنِهِ الْحَسَنِ ( عليه‏السلام )

يَابُنَيَّ احْفَظْ عَنِّي أَرْبَعاً وَ أَرْبَعاً لَايَضُرُّكَ مَاعَمِلْتَ مَعَهُنَّ

إِنَّ أَغْنَى الْغِنَى الْعَقْلُ وَ أَكْبَرَ الْفَقْرِ الْحُمْقُ وَ أَوْحَشَ الْوَحْشَةِ الْعُجْبُ وَ أَكْرَمَ الْحَسَبِ حُسْنُ الْخُلْقِ ...

به فرزندش امام حسن عليه­السّلام فرمود: پسرم چهار چيز از من ياد گير (درخوبى‏ها)، و چهار چيز به خاطر بسپار (هشدارها)، كه تا به آنها عمل مى‏كنى زيان نبينى:

الف- خوبى‏ها

1- همانا ارزشمندترين بى‏نيازى عقل است، 2-و بزرگترين فقر بى‏خردى است، 3- و ترسناك‏ترين تنهايى خودپسندى است. 4- و گرامى‏ترين ارزش خانوادگى، اخلاق نيكوست.

(چهار هشدار حضرت در نوشتار بعدی خواهد آمد)

شرح:

    در مورد رابطه عقل با بی­نیازی امام کاظم علیه­السلام فرموده­اند:

اى هشام هر كه بى‏نيازى از مال و دل آسودگی از حسد و سلامتی دين را می­خواهد، بايد در دعاهایش به درگاه خدا تضرع و زارى كند تا اينكه عقل او را كامل گرداند، زيرا كسى كه عاقل است قناعت مي­كند و به آنچه برایش در حد کفایت باشد راضى و خرسند است، و كسى كه به آنچه برایش کافی است قناعت كند بى‏نياز است، و (اما) كسى كه به آنچه برایش در حد کفایت باشد قناعت نكند هرگز به بى‏نيازى نخواهد رسید.^[۱]

بنا بر این بسیاری از احساس نیاز کردن­های انسان­ها به خاطر نقص عقل آنهاست. این حالت در کودکان به وضوح دیده می­شود. کودک بسیاری اوقات خواسته­های نا به جا و کم­ارزشی دارد و برای برآورده شدن آنها اصرار بیش از حد می­کند به طوری که هم خود و هم دیگران را خسته و فرسوده و کلافه می­کند. در این شرایط بزرگترها سعی می­کنند به او بفهمانند که در شرایط کنونی اگر از این خواسته چشم­پوشی کنی هم خودت و هم دیگران بیشتر لذت خواهید برد و خوشحال­تر خواهید بود. اما کودک به خاطر نقص عقل این مطلب را نمی­فهمد!

این وصف برخی بزرگترها هم هست ولی به شکلی که در نگاه اول به نظر خیلی هم کودکانه نمی­آید.

* * * * *

توصیه سوم امیرالمؤمنین علیه­السلام به فرزندشان در مورد ترس از عُجب و خودپسندی است. امام صادق علیه­السلام فرمودند:

خدا می­دانست كه ارتكاب گناه براى مؤمن از خودبينى بهتر است و اگر چنين نبود، هرگز مؤمنى به گناهى دچار نمي­شد.^[۲]

در روایات به شدت نسبت به عُجب و خودپسندی هشدار داده شده است. تا جایی که حالت فرد گناهکار پشیمان از گناه نسبت به حالت فرد درستکار از خود راضی بسیار پسندیده­تر دانسته شده است.

در این وصیت حضرت عُجب را موجب تنهایی وحشتناک دانسته­اند. اگر فردی تنها باشد همیشه امیدوار است که همدم و همراهی بیابد تا با او انس بگیرد و از تنهایی نجات پیدا کند. اما کسی که با اخلاق بدش مردم را از خود بیزار و طرد می­کند، هرگز نباید در انتظار پیدا شدن رفیق و مونسی برای خود باشد. طبق این فرمایش امیرالمؤمنین علیه­السلام «خودپسندی» از صفاتی است که به شدت باعث تنفر مردم و طرد آنها و در نتیجه تنها ماندن انسان می­شود. اما آنچه موجب وحشتناک شدن این تنهایی می­شود این است که هیچ کس نسبت به فرد خودپسند ترحم و دلسوزی نمی­کند بلکه حتی شاید خیلی از مردم از به زمین خوردن چنین فردی هم خوشنود شوند!

* * * * *

چهارمین توصیه در مورد حَسَب است که به معنای بزرگی و اصالت و ارزش خانوادگی است. پیامبر اکرمصلی­الله­علیه­و­آله فرمودند:

            آفت شرف و بزرگى(خانوادگی) فخرفروشی و خودبينى است.^[۳]

امیرالمؤمنین علیه­السلام در این حکمت، گرامی­ترین شرافت را اخلاق نیکو دانسته­اند. ایشان در کلام دیگری می­فرمایند:

من حَسُنَ خُلقه كَثُرَ مُحِبُّوه و أنَسَت النُفوس به‏^[۴]

هر کس اخلاقش نیکو شود، دوستدارانش زیاد می­شوند و دلها(ی مردم) با او انس می­گیرند.

پی نوشت­ها:

[۱] الكافي ج : 1 ص : 18

[۲] الكافي ج : 2 ص : 313. (إِنَّ اللَّهَ عَلِمَ أَنَّ الذَّنْبَ خَيْرٌ لِلْمُؤْمِنِ مِنَ الْعُجْبِ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ مَا ابْتُلِيَ مُؤْمِنٌ بِذَنْبٍ أَبَداً)

[۳] الكافي ج : 2 ص : 328.(آفَةُ الْحَسَبِ الِافْتِخَارُ وَ الْعُجْب)

[۴] غرر الحكم ص : 255

نوشته شده توسط گروه نهج البلاغه در روز جمعه 1390/6/18 ساعت 23:26

من این مطلب را پسندیدم