• سعد بن مسعود انصاری

موضوع: اصحاب

کلمات کليدي: امام حسن، سعد بن مسعود انصاری، مختار

سعد (سعيد) ^[1] بن مسعود، عموي «مختار بن ابي عبيد ثقفي» ^[2] و از اصحاب و انصار رسول خدا صلي الله عليه و آله به شمار مي‏آيد. ^[3]

سعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله نقل نموده که فرمود:

کان نوح عليه‏السلام اذا لبس ثوباً حَمدَ اللَّه، و إذا أکل أو شرب حمد اللَّه، فلذلک سُمّي عبداً شکورا؛

حضرت نوح عليه‏السلام هرگاه لباسي به تن مي‏کرد، حمد خدا مي‏نمود و هر گاه چيزي مي‏خورد يا آبي مي‏نوشيد، حمد خدا را مي‏کرد، از اين رو عبدِ شکور ناميده شد. ^[4]

حکومت سعد در مدائن

سعد بن مسعود جزو کارگزاران دولت کريمه اميرالمؤمنين عليه‏السلام بود و از جانب آن حضرت به امارت و فرمانداري مدائن منصوب شد و تا دوران خلافت امام حسن مجتبيعليه‏السلام در اين سمت باقي بود.

طبق نقل نصر بن مزاحم، حضرت علي عليه‏السلام او را قبل از آن که بر مدائن منصوب کند بر استان «زوابي» ^[5] گمارد. ^[6] و در جنگ جمل او را امير بر قبايل قيس و عبدالقيس قرار داد. ^[7] و پس از استقرار در کوفه و قبل از جنگ صفين، او را به عنوان فرماندار مدائن انتخاب کرد. او در اين سمت بود و امام حسن عليه‏السلام در روز ساباط به او پناه برد. ^[8]

سعد در تعقيب گروهي از خوارج

پس از ظهور خوارج، «عدي بن حاتم» کسي را نزد سعد بن مسعود ثقفي فرستاد و او را از خطر فتنه و احتمال اشغال اين شهر به دست خوارج مطلع ساخت.

سعد پس از دريافت اين هشدار سرّي، دروازه‏هاي شهر را بست و خود با جمعي از نيروهاي مسلح براي تعقيب آنان از شهر خارج شد و «مختار بن ابي عبيده» را در مدائن گماشت. اين خبر که به عبداللَّه بن وهب راسبي (رئيس خوارج) رسيد، راه خود را عوض کرد و با احتياط به سمت بغداد حرکت کرد. سعد بن مسعود همراه پانصد سوار در منطقه کرخ بغداد با عبداللَّه بن وهب روبرو گرديد.

عبداللَّه بن وهب با حمايت سي سوارکارِ جنگجو در مقابل نيروهاي سعد ايستادند و ساعتي جنگ کردند، ولي ياران سعد دست از جنگ برداشتند و به سعد گفتند: بهتر است آنها را رها کني و موضوع را در گزارشي به سمع اميرالمؤمنين برساني اگر ايشان به تعقيب آنان دستور داد، آن وقت آنها را تعقيب مي‏کنيم و اگر هم شخص ديگري را براي اين کار در نظر گرفت چه بهتر که به سلامت مانده‏اي.

اما سعد پيشنهاد همراهان را نپذيرفت و به جنگ و قتال ادامه داد. ولي عبداللَّه ابن وهب و يارانش در تاريکي شب از معرکه گريخت و از دجله عبور کرد و به ياران خود يعني خوارج نهروان پيوست. ^[9]

سعد در زمان خلافت امام حسن

پس از آن که امام مجتبي عليه‏السلام در جنگ با معاويه دريافت که با پيوستن برخي از سران سپاهش به معاويه و تفرقه در ميان نيروهاي همراهاش ديگر توان جنگيدن ندارد، به ناچار پيشنهاد متارکه جنگ و به تعبير معروف پيمان صلح با معاويه را پذيرفت. پس از قرارداد صلح، تعدادي از ياران او محافظت از جان امام حسن عليه‏السلام را بر عهده گرفتند، اما سنان بن جراح به صورت غافلگيرانه به امام عليه‏السلام يورش برد و حضرت را مجروح ساخت، به گونه‏اي که امام بي‏هوش شد. امام حسن عليه‏السلام پس از لحظاتي به هوش آمد، فوراً همراهان زخم را بسته و او را به مدائن بردند که سعد بن مسعود حاکم آن جا بود و امام حسن در مدائن مدتي ماند تا آن که زخمش بهبودي يافت. ^[10]

هنگامي که امام حسن عليه‏السلام در مدائن نزد سعد بن مسعود جهت معالجه و مداوا بود، روزي مختار بن ابي عبيد ثقفي که در آن زمان جوان بي‏تجربه و طالب مقام بود، به سعد گفت که امام مجتبي را دستگير و به نزد معاويه بفرست تا خراج و ماليات يک ساله جوخي را ببخشد! اما سعد از پيشنهاد مختار ناراحت شد و گفت:

خداوند رويت را سياه و زشت گرداند، من کارگزار پدر او هستم و او به من اطمينان کرد، و باعث افتخار من شده است، آيا رسول خدا صلي الله عليه و آله را فراموش کنم؟ و نسبت به فرزند دختر و حبيبه‏اش به او احترام نگذارم؟

بعد از آن سعد طبيبي آورد که مسئول حفاظت و طبابت امام مجتبي عليه‏السلام گرديد تا حضرت بهبودي يافت. ^[11]

________________________________________________________

پی نوشت:

[1] شيخ طوسي او را «سعيد بن مسعود» و در زمره اصحاب امام علي عليه‏السلام ثبت کرده است. (رجال طوسي، ص 44، ش 23)؛ ابن ابي الحديد نيز در شرح نهج البلاغه، ج 16، ص 27 حاکم مدائن را «سعد بن مسعود» و در ص 42 «سعيد بن مسعود» ثبت کرده است.

[2] مختار همان شخصيتي است که پس از واقعه جان‏گداز کربلا و شهادت سيدالشهدا، و شهادت اصحاب و فرزندانش قيام کرد و انتقام خون آن عزيزان را از قاتلانشان گرفت (مختصري از شرح حال او در ترجمه رفاعة بن شداد گذشت).

[3] اسد الغابه، ج 2، ص 294.

[4] اعيان الشيعه، ج 7، ص 230.

[5] در توضيح «استان زوابي» در حاشيه وقعة صفين، ص 11 چنين آمده است: در عراق چهار نهر بوده است: دو نهر بالاي بغداد و دو نهر پايين آن که به هر کدام زاب گويند، و به هر يک از اين نهرها، زابي هم اطلاق شده که جمع آن «زوابي» مي‏باشد.

[6] وقعة صفين، ص 11.

[7] شرح ابن ابي الحديد، ج 3، ص 193.

[8] ر. ک: بحارالانوار، ج 32، ص 357؛ تاريخ طبري، ج 4، ص 565.

[9] تاريخ طبري، ج 5، ص 75.

[10] شرح ابن ابي الحديد، ج 16، ص 26؛ ر. ک: تاريخ طبري، ج 5، ص 159؛ ارشاد مفيد، ج 2، ص 12.

[11] بحارالانوار، ج 44، ص 27.

منبع: کتاب اصحاب امام علی علیه السلام

نویسنده: سيد اصغر ناظم‏ زاده قمي

نوشته شده توسط گروه اصحاب در روز يکشنبه 1390/5/9 ساعت 32:1

من این مطلب را پسندیدم